G. Molitor
Chỉ còn vài tháng nữa là kết thúc năm 2000, năm cuối cùng của thế kỷ XX, nhân loại sẽ bước sang một thiên niên kỷ mới, thiên niên kỷ thứ ba – 1000 năm tới. Nhìn vào thế kỷ XX – 100 năm và rộng ra là 1000 năm qua, chúng ta quả là không thể tin vào sự phát triển một cách kỳ diệu trên hầu khắp mọi lĩnh vực, trong đó phải kể đến sự tăng trưởng kinh tế thần kỳ đã cứu triệu triệu con người khỏi đói nghèo, đưa lịch sử phát triển của nhân loại vào thời đại có thể nói là văn minh, nhờ có những phát minh vĩ đại trong lĩnh vực khoa học và công nghệ.
Trong khoảng thời gian chuyển tiếp còn lại này, chúng ta hãy thử nhìn lại quá trình phát triển kinh tế, xem những động lực nào và sự phát triển của cuộc cách mạng khoa học – kỹ thuật đến mức nào đã giúp thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế trong suốt 1000 năm qua, và cùng dự đoán xem con tàu khoa học – công nghệ, động lực mạnh mẽ của tăng trưởng kinh tế, sẽ tiếp tục đi đến đâu trong 1000 năm tới khi người ta giờ đây đang nói nhiều đến nền kinh tế tri thức (Knowledge-based economy).
MỞ ĐẦU
Một nhà tương lai học nổi tiếng tiên đoán rằng trong 1000 năm tới, nền kinh tế thế giới sẽ trải qua năm đợt sóng lớn.
Trong suốt lịch sử nhân lạoi cho đến nay, đã có bốn đợt sóng kế tiếp nhau làm thay đổi kinh tế mà động lực chính là nông nghiệp, sản xuất công nghiệp, dịch vụ và thông tin. Trong 1000 năm tới, nhân loại sẽ chứng kiến ít nhất năm đợt sóng tương tự như vậy nổi lên, đó là giải trí, khoa học về sự sống, siêu vật chất, kỷ nguyên nguyên tử mới và một kỷ nguyên vũ trụ mới. Mỗi lực lượng mang tính thương mại này tạo dựng động lực cho hàng trăm năm và không còn khiến cho những người có thông tin phải ngỡ ngàng.
Thời đại nông nghiệp phát triển dựa trên sự thu hoạch các nhu phẩm từ đất đai, và nghề nông ở Mỹ phát triển nhất trong suốt thập kỷ những năm 1880. Kỷ nguyên công nghiệp mà ở Mỹ việc làm được tạo ra nhiều nhất trong suốt những năm 1920 chủ yếu tập trung vào sản xuất các sản phẩm đại trà. Đợt sóng thứ ba được bàn luận nhiều – kỷ nguyên dịch vụ – đã qua lâu rồi: ngành dịch vụ phát triển nhất trong thời kỳ giữa thập kỷ những năm 1950.
Kỷ nguyên thông tin hiện nay được tạo dựng nhờ có sự phát triển về công nghệ truyền thông và máy tính đang ở giai đoạn phát triển nhất, nhưng cũng chỉ ở vị trí độc tôn một số năm, cùng lắm là 20 năm nữa. Hai thập kỷ không phải là một khoảng thời gian quá ngắn ngủi để bắt đầu suy nghĩ một cách nghiêm túc về điều gì sẽ diễn ra tiếp theo.
Điều gì rồi sẽ diễn ra tiếp theo? Sự tấn công của loại hình doanh nghiệp mới dẫn đến những thay đổi chưa rõ ràng sẽ thúc đẩy cũng như làm tiêu hủy công ăn việc làm và thu nhập, hình thành lại các nền kinh tế và gây ảnh hưởng tới toàn bộ thế giới. Những lĩnh vực ngày càng suy yếu được thay thế bởi công nghệ mới sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Cần thiết phải lên kế hoạch về phương cách giải quyết sự thay đổi to lớn diễn ra đồng hành với những dịch chuyển như vậy để giảm thiểu những xáo động bất thường. Sự sống còn của toàn bộ các ngành và sự tăng trưởng kinh tế trong tương lai nói chung sẽ phải phụ thuộc vào tính tiên phong của các công nghệ mới.
Mỗi đợt sóng mới trong số “năm đợt sóng lớn” sẽ chiếm vị trí độc tôn trong một thời gian ngắn ngủi, tương tự như “bốn đợt sóng lớn” trước đó. Trước tiên, nó sẽ trở thành người tạo công ăn việc làm lớn nhất và ngay sau đó, sẽ chiếm cổ phần lớn nhất trong tổng sản phẩm nội địa.
Những nghiên cứu kỹ lưỡng cho thấy rằng các lực lượng đứng đằng sau sự thay đổi kinh tế căn bản bắt đầu tích tụ từ nhiều thập kỷ, thậm chí hàng thế kỷ trước khi đợt sóng dâng cao. Dấu hiệu của từng đợt sóng kinh tế mới đã thực sự hình thành.
GIẢI TRÍ
Kỷ nguyên thời gian giải trí: thống trị vào năm 2015
Các ngành kinh doanh hướng vào giải trí – mọi thứ, từ quán bar đến các cửa hàng video, nhà hát kịch – sẽ chiếm 50% tổng sản phẩm quốc dân ở Mỹ ngay sau năm 2015.
Các công ty tổng hợp “Giải trí lớn” bao gồm phim, truyền hình, xuất bản, âm nhạc, khách sạn, và công viên giải trí – chẳng hạn như Viacom – Paramount – Simon & Schuster, Disney’s ABC, và Time – Warner – Turner – luôn đi đầu trong lĩnh vực mới này. Một thực tế không mấy người quan tâm liên quan đến địa điểm mà người dân nước này thường đến thăm đó là 15 triệu người Mỹ đã đến thăm lãnh địa Disney ở Anaheim năm 1996, trong khi đó chỉ có 10,8 triệu người (không kể các du khách là doanh gia) đến thăm thủ đô của nước này. Các nhà đầu tư có đầu óc đã bắt đầu chuyển tiền của họ vào các doanh nghiệp trong ngành giải trí.
Cùng với sự tiến triển của xã hội qua từng kỷ nguyên trước đó, thời gian dành cho giải trí tăng lên. Khi nông nghiệp phát triển khoảng 10.000 năm trước đây, thì người ta đã không phải dành nhiều thời gian cho săn bắn và hái lượm mà có thể đã dành khoảng 10% thời gian của cuộc sống cho hoạt động giải trí. Trong khoảng thời gian từ năm 6000 trước công nguyên (B.C) đến năm 1500 sau công nguyên (A.D), những người thợ thủ công và nghệ nhân đã tạo điều kiện cho những người khác không phải làm những công việc lãng phí thời gian, giải phóng và dành cho giải trí tới 17% thời gian. Vào khoảng những năm 1770, mọi việc được thực hiện nhanh hơn nhờ có máy móc, bao gồm cả động cơ hơi nước còn thô sơ, và điều này đã làm tăng thời lượng giải trí lên đến 23%. Đến thập kỷ 1990, máy móc chạy bằng sức điện đã đẩy nhanh tốc độ mọi thứ từ chuẩn bị thức ăn đến giao thông, và đã tạo điều kiện cho con người hưởng thụ 41% cuộc sống của họ dành cho giải trí. Từ nay đến trước năm 2015, công nghệ mới và một số trào lưu khác sẽ cho phép con người dành hơn 50% thời gian cuộc sống của họ cho giải trí.
Tuần làm việc đã giảm đều: từ 72 giờ trong suốt cuối những năm 1700 xuống còn 69,8 giờ năm 1859, dưới 40 giờ trong những năm 1990; ở châu Âu chưa áp dụng tuần làm việc 30 giờ. Hiện nay, người ta, đặc biệt là các công đảng chính trị ở châu Âu, đang tranh luận về tuần làm việc 20 giờ.
Càng ngày càng có nhiều ngày nghỉ hơn. Trong năm 1998, ở Mỹ có 10 ngày nghỉ được công nhận cho toàn liên bang. Các cơ quan hành pháp Nhà nước và địa phương thường ít có ngày nghỉ hơn. Các quốc gia khác mỗi năm có tới 18 ngày nghỉ, gợi ý rằng người Mỹ sau rốt cũng nên có nhiều ngày nghỉ hơn. Nhiều lợi ích chủng tộc, dân tộc và tôn giáo sẽ khích lệ xu hướng này.
Các kỳ nghỉ cũng sẽ kéo dài hơn. Người Mỹ, hiện bình quân được hưởng 12 ngày nghỉ, đang hướng tới 40 ngày vào năm 3000. Người lao động Phần Lan năm 1993 được hưởng 37,5 ngày nghỉ. Số ngày nghỉ của người Tây Âu dài gấp từ hai đến ba lần số ngày nghỉ của người Mỹ: 32,5 ngày ở Hà Lan 32 ngày ở Italy, và 30 ngày ở Đức. Nghỉ phép hoặc nghỉ không lương cũng tiếp tục trở nên thông thoáng hơn.
Chưa bao giờ người dân nghỉ hưu sớm đến thế. Tuổi nghỉ hưu ở Mỹ bình quân là 67 thời kỳ 1950 – 1955, và giảm xuống còn 63 thời kỳ 1985 – 1990; năm 1994, tuổi nghỉ hưu phổ biến nhất là 60. Tuy nhiên, tuổi nghỉ hưu sẽ trở lại như xưa. Đến năm 2022, độ tuổi thích hợp được hưởng an sinh dự tính tăng từ 65 lên 67; và đến năm 2025, tuổi nghỉ hưu có thể tăng lên 70 do cuộc sống lành mạnh hơn và tuổi thọ cao hơn. Ngay bây giờ, hãy thử giả thiết rằng ngày càng có nhiều người tuổi thọ cao và nhiều cá nhân sống đến 160 tuổi; nếu người ta 60 tuổi đã phải nghỉ hưu, thì 100 năm còn lại sẽ làm gì?
Nền kinh tế giải trí sẽ đánh dấu một loạt thái độ, triển vọng và hoạt động mới. Người ta sẽ bỏ tiền để đổi lấy trải nghiệm thay vì vật chất: riêng các ngành kinh doanh chào mời những cuộc thám hiểm và những chuyến đi gây cảm giác kỳ thú sẽ bùng nổ. Trước tiên, người ta sẽ muốn đi thăm những nơi khác trên thế giới. Trung Quốc sẽ trở thành điểm du lịch được xếp hàng đầu trên thế giới vào năm 2020.
Đối với một số người, thời gian giải trí sẽ dành để phát huy tối đa giá trị bản thân và phát triển tiềm năng nội tại. Những người khác sẽ dành nhiều thời gian hơn cho các vấn đề tinh thần; tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống của tuổi già sẽ đem lại động lực mới. Tuy nhiên, phần lớn mọi người sẽ dành thời gian giải trí cho thể thao và các hoạt động giải trí khác.
(còn tiếp)
Người dịch: Nguyễn Hồng Hải
Nguồn: G. Molitor – The next 1000 years: The “Big Five” engines of economic growth – The Futurist, 2000, No. 10, Vol. 33, p13 – 20.
TN 2000 – 54
CSCI INDOCHINA 