Theo Tạp chí Tuần san châu Á số tháng 5/2022, khi Mỹ thúc đẩy “Khuôn khổ chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”, thì Trung Quốc lại có động thái ngược lại, mời đại diện các nước vùng Vịnh và Iran đến thăm Vô Tích (Giang Tô), cùng hội đàm với Ngoại trưởng Vương Nghị, thiết lập mạng lưới thương mại Ấn Độ Dương, phát huy sức ảnh hưởng ở khu vực Trung Đông.
Kể từ khi lên cầm quyền đến nay, thành công lớn nhất của Joe Biden về mặt ngoại giao chính là bắt tay với đồng minh thành lập “Liên minh chống Trung Quốc”, khiến cho chính sách ngoại giao của Trung Quốc ở thế giới phương Tây rơi vào hoàn cảnh khó khăn, đình trệ và đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm cả việc hợp tác lâu dài với Australia và Canada về vấn đề năng lượng. Từ trước đến nay, Canada chưa bao giờ có sự tranh chiến lược với Trung Quốc và đóng vai trò quan trọng trong việc nhập khẩu năng lượng của Trung Quốc, nhưng sau sự kiện Mạnh Vãn Châu, Canada đã đầu tư khoản kinh phí lớn 3,5 tỷ CAD (2,8 tỷ USD) để nghiên cứu chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương phiên bản Canada, mục đích chính là giảm bớt sự phụ thuộc vào kinh tế-thương mại Trung Quốc. Đây là sự thay đổi định hướng đầu tiên sau 51 năm kể từ khi Pierre Trudeau và Chu Ân Lai thiết lập quan hệ ngoại giao. Ở mức độ nhất định, sự phong tỏa của phương Tây cũng buộc Trung Quốc thay đổi trật tự ưu tiên trong chiến lược toàn cầu, đặt ngoại giao khu vực ở vị trí quan trọng trong chương trình nghị sự ngoại giao, trong đó chiến lược ngoại giao mới về Trung Đông trở thành điểm sáng truyền thông ngay đầu năm 2022 tiếp sau chính sách ngoại giao châu Phi, tăng thêm sức nóng ngoại giao cho Thế vận hội Mùa Đông Bắc Kinh diễn ra vào đầu tháng 2 bị nhiều nước phương Tây tẩy chay ngoại giao.
Tứ 10 – 14/01, Ngoại trưởng các nước Saudi Arabia, Kuwait, Oman, Bahrain và Tổng thư ký Hội đồng hợp tác Vùng Vịnh (GCC) Nayef bin Falah-al-Hajrah lần lượt đến thăm Vô Tích (Giang Tô), cùng Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị hội đàm, thảo luận cách thức đẩy sâu quan hệ đối tác chiến lược và kinh tế thương mại giữa các nước Vùng Vịnh với Trung Quốc.
Các nước vùng Vịnh có ba mục đích chủ yếu. Thứ nhất, tiếp tục tham gia kế hoạch “Con đường tơ lụa mới” của Trung Quốc, chia sẻ lợi ích lan tỏa về địa chính trị và kinh tế – thương mại của Trung Quốc, đồng thời dựa vào sự hỗ trợ thị trường của Trung Quốc để chuyển đổi từ hình thái kinh tế lấy dầu mỏ làm chủ đạo đang được coi là ngành công nghiệp hoàng hôn sang mô hình kinh tế đa dạng hóa. Thứ hai, xác định rõ “Chương trình hành động 2022 – 2025” giữa Bắc Kinh và các nước chủ chốt của Vùng Vịnh nhằm hoàn thành quá trình đàm phán đã kéo dài 17 năm, nhanh chóng ký Hiệp định thương mại tự do giữa Trung Quốc và các nước vùng Vịnh, từ đó “thiết lập khu thương mại tự do Trung Quốc – GCC”. Điều đáng quan tâm là Trung Quốc đang thay thế Liên minh châu Âu (EU) trở thành đối tác kinh tế lớn nhất của các nước GCC trong bối cảnh dịch bệnh năm 2020, đồng thời nhập khẩu khoảng 70% dầu mỏ từ khu vực này. Thứ ba, hai bên trao đổi ý kiến về đàm phán hạt nhân giữa cộng đồng quốc tế với Iran. Dựa trên lịch sử nội bộ và mâu thuẫn giữa các tôn giáo ở Trung Đông, các nước Vùng Vịnh rất lo ngại Tehran phát triển vũ khí hạt nhân mang lại sự mất ổn định của khu vực, do đó hy vọng Trung Quốc có tiếng nói trọng lượng với Iran có thể ngăn chặn hiệu quả việc Iran thúc đẩy phổ biến vũ khí hạt nhân.
Đối với Trung Quốc, ý nghĩa chiến lược của tăng cường hợp tác với Trung Đông rất lớn, hơn nữa mở rộng ảnh hưởng ở Trung Đông cũng có thể mang lại hiệu ứng liên quan trong đọ sức Mỹ – Trung, bởi vì “thùng thuốc súng chiến tranh” và dầu mỏ trong lịch sử Trung Đông đều có tác dụng kiềm chế quan trọng đối với Mỹ, EU và thậm chí thế giới. Mặc dù Mỹ có quan hệ mật thiết với các nước vùng Vịnh như Saudi Arabia ở Trung Đông, nhưng do quan hệ đặc thù với Israel nơi rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan được cái này mất cái kia, ít bạn bè ở khu vực Trung Đông. Sau Chính quyền Donald Trump tấn công tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) và quyết định dời Sứ quán Mỹ đến Jerusalem, thừa nhận quyền sở hữu vĩnh viễn của Israel đối với cao nguyên Golan đang tồn tại tranh chấp, việc thực hiện chiến lược của Mỹ ở Trung Đông gặp nhiều áp lực, đồng thời việc Chính quyền Joe Biden thất bại trong kế hoạch rút quân khỏi Afghanistan càng khiến cho các đối tác của Mỹ ở Trung Đông bất bình. Điều duy nhất đáng chú ý là Washington phối hợp với các đồng minh châu Âu và các nước lớn trên thế giới tái thúc đẩy đàm phát thỏa thuận hạt nhân Iran, động thái này chắc chắn sẽ mang lại ý nghĩa tích cực cho khu vực Trung Đông.
Trung Quốc tăng cường vai trò hòa giải ngoại giao đối với Trung Đông trong bối cảnh chiến lược Trung Đông của Mỹ bộc lộ nhiều kẽ hở, khác biệt lớn nhất với Mỹ là chiến lược cân bằng Trung Quốc áp dụng ở Trung Đông, vừa vân bằng quan hệ giữa Israel với các nước thuộc thế giới Arab, vừa cân bằng quan hệ với các nước theo dòng Sunni và Shiite vốn là kẻ thù của nhau. Mục tiêu chủ yếu của động thái ngoại giao lớn lần này với Trung Đông rất rõ ràng, ngoài tăng cường hỗ trợ đa dạng hóa nguồn cung năng lượng cho Trung Quốc, tìm cách thanh toán bằng đồng NDT trong các giao dịch dầu mỏ, mở rộng chiến lược “Vành đai và Con đường”, thì một điểm rất quan trọng chính là tranh thủ các nước Trung Đông ủng hộ lập trường của Trung Quốc về vấn đề Tân Cương để phá vỡ vòng vây mà Mỹ và đồng minh phương Tây đang gây áp lực với Trung Quốc. Điều này đã hình thành một hiện tượng trái ngược: Các nước phương Tây, vốn có mối thâm thù với các nước Hồi giáo và hơn nữa đã xảy ra chiến tranh tôn giáo trong lịch sử, đang bảo vệ quyền lực của Hồi giáo Tân Cương trong khi các nước Trung Đông cùng thuộc thế giới Hồi giáo lại đứng về chính sách Tân Cương của Bắc Kinh.
Trung Quốc và Iran hợp tác kiềm chế đàm phán hạt nhân
Ngày 14/1, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã hội kiến Ngoại trưởng Iran Hossein Amir-Abdollahian tại Vô Tích, hai bên tuyên bố khởi động thỏa thuận hợp tác toàn diện kéo dài 25 năm. Thỏa thuận này được ký vào tháng 3/2021 sau nhiều năm đàm phán sẽ bao gồm nhiều lĩnh vực như năng lượng, an ninh, cơ sở hạ tầng và thông tin… Với tư cách là đối tác thương mại lớn nhất của Iran, đồng thời cũng là một trong những bên mua dầu mỏ lớn nhất trước khi Chính quyền Donald Trump áp đặt các lệnh trừng phạt Iran, trọng điểm của việc Trung Quốc thông qua thỏa thuận hợp tác toàn diện Trung Quốc – Iran kéo dài 25 năm này chính là đảm bảo Trung Quốc có được nguồn cung dầu mỏ ổn định.
Thỏa thuận hợp tác toàn diện Trung Quốc – Iran không chỉ tập trung vào Trung Quốc và Iran, mà còn kiềm chế và dẫn dắt tương đối tinh tế việc tái khởi động đàm phán hạt nhân mà Mỹ và các đồng minh đang tiến hành với Iran ở Vienna (Áo). Thỏa thuận đồng nghĩa tuyên bố với Washington rằng ngay cả khi đàm phán đổ vỡ, Trung Quốc cũng không thể một lần nữa tham gia các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Iran, ngừng nhập khẩu dầu mỏ từ Iran. Thêm vao 2đó, Trung Quốc đã cùng Iran ký chương trình hợp tác kinh tế trị giá 400 tỷ USD, giúp Iran có được quyền chủ động lớn hơn trong đàm phán. Tuy nhiên, điều Bắc Kinh đạt được lại nhiều hơn: Nguồn cung dầu mỏ ổn định của Iran giúp Trung Quốc có được sự đa dạng hóa về nguồn cung năng lượng (Mỹ, Canada, Nga, Trung Á, châu Phi…), đồng thời giảm thiểu sự lệ thuộc vào nguồn cung dầu mỏ như Canada. Điều quan trọng hơn là khi truyền thống văn hóa hỗ hợp Turco-Ba Tư trỗi dậy trở lại, Bắc Kinh có thể nhận được sự hậu thuẫn của Iran về chính sách Tân Cương của Trung Quốc, không những có thể phá vỡ “bức tường nhân quyền” mà Mỹ và các nước phương Tây dựng lên về vấn đề Tân Cương, đồng thời cũng có thể làm suy yếu năng lượng của chủ nghĩa cực đoan và chủ nghĩa ly khai Tân Cương, bảo vệ sự ổn định ở biên giới Tây Bắc Trung Quốc. Do đó, Vương Nghị còn gặp Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỹ vào ngày 12/1, không những tăng cường kết nối chiến lược “Vành đai và Con đường” BRI và kế hoạch “Hành lang trung giang” của Thổ Nhĩ Kỳ, hơn nữa còn tận dụng để kiềm chế triệt để phong trào độc lập Đông Turkestan (Tân Cương độc lập).
Trên thực tế, cùng với việc Trung Quốc và Mỹ triển khai đọ sức toàn diện, Trung Quốc không còn e ngại thái độ của Mỹ ở khu vực Trung Đông và cũng không tự trói chân mình, không oc2n trao cho Mỹ tiếng nói trừng phạt kinh tế đối với các nước ở khu vực này. Ngoài Iran, ngày 12/1, Chính quyền Bashar al-Assad của Syria, may mắn tồn tại sau cuộc “cách mạng màu” và “can thiệp vũ trang” do Mỹ thúc đẩy, tuyên bố chính thức tham gia kế hoạch đầu tư “Con đường tơ lụa mới” của Trung Quốc. Đây là phản ứng của Damscus đối với các lệnh trừng phạt kinh tế của Washington, đồng thời cũng giúp Trung Quốc gia tăng sức ảnh hưởng đối với Syria tiếp sau Nga. Kết quả này khiến Mỹ một lần nữa cảm thấy mất mặt ở Trung Đông.
Bắc Kinh không công khai thách thức Mỹ
Rõ ràng, trong chiến lược ngoại giao Trung Đông lần này, Bắc Kinh đã thu được thành công tương đối lớn, giành được làn sóng “hỗ trợ” ngoại giao đối với Thế vận hội Mùa Đông Bắc Kinh sắp diễn ra, giảm bớt hậu quả gây nên từ việc Liên minh ngũ nhãn bao gồm Mỹ và Canada tẩy chay ngoại giao Thế vận hội Mùa Đông Bắc Kinh. Tuy nhiên, trong tuyên bố công khai về chính sách ngoại giao Trung Đông, Bắc Kinh vẫn tránh sử dụng “ngoại giao chiến lang” trực tiếp thách thức Mỹ, mà nhấn mạnh xuất phát từ lợi ích cơ bản của nhân dân Trung Đông, phản đối trừng phạt phiến diện, kiên trì Trung Quốc không tìm kiếm người ủy quyền, mà thuyết phục và thúc đẩy đàm phán; không tham gia vào các phạm vi ảnh hưởng, mà thúc đẩy vòng tròn bạn bè BRI; không tìm cách “điền vào chỗ trống”, mà xây dựng mạng lưới đối tác hợp tác cùng thắng. Rõ ràng, khi chiến lược mới về Trung Đông tiến triển, Bắc Kinh không tự mãn, đồng thời cũng không muốn mở chiến trường đối đầu với Mỹ ở Trung Đông, thay vào đó thông qua phát huy sức mạnh mềm để giành được lòng tin của một trong những khu vực then chốt trên thế giới, trở thành một nhân tố thúc đẩy tiến trình hòa bình Trung Đông.
Nguồn: TKNB – 08/02/2022
CSCI INDOCHINA 