3/ Nền tảng di động
Cả thế giới thu gọn lại trong lòng bàn tay là điều mà người ta vẫn thường dùng để nói về các thiết bị di động. Cùng với nền tảng xã hội, nền tảng di động đã khiến báo chí trên thế giới hoàn toàn thay đổi, từ chỗ thờ ơ đã phải vội vã tiến hành điều chỉnh, bởi chỉ với một điện thoại thông minh và wifi hay 3G, 4G công chúng có thể tiếp cận thông tin mọi lúc, mọi nơi, nhanh, tiết kiệm và tiện lợi.
Trước đây, nhiều người vẫn nhầm tưởng rằng, phiên bản mobile chỉ là sự thu gọn trang báo cho vừa cỡ với điện thạoi nhưng trên thực tế, làm báo cho thiết bị di động hoàn toàn khác biệt. Màn hình điện thoại di động dù lớn đến mấy đi chăng nữa cũng không thể bằng màn hình của laptop, người đọc báo trên di động cũng có những điểm khác biệt về thời gian, độ chú ý, thói quen sử dụng… Chính vì vậy, báo chí trên nền tảng di động không đơn thuần chỉ là thu nhỏ trang báo lại cho vừa với màn hình điện thoại mà còn là hàng loạt điều thay đổi về cách viết, cách chụp ảnh, cách ghi video, cách đặt tít, cách bài trí lại các bài viết trên trang báo. Đặc biệt, độ tập trung của người đọc sẽ có nhiều khác biệt khi họ không dùng điện thoại để đọc báo cố định một khoảng thời gian mà chia làm nhiều lần trong một ngày, khi đang di chuyển trên đường, thậm chí đọc báo để giết chết thời gian. Chính vì vậy, làm thế nào để người đọc dừng lại lâu hơn ở trang báo của mình, click vào đường link để đọc bài báo thay vì chỉ đọc lướt tiêu đề là một điều hoàn toàn không hề dễ dàng.
Sản xuất thông tin cho di động đã trở thành một “hạng mục” đầu tư được chú ý của nhiều tòa soạn báo trên thế giới. Trên thực tế, để thu hút được công chúng là hoàn toàn không dễ dàng bởi có rất nhiều thứ hấp dẫn trên điện thoại như Facebook, YouTube hay game, chưa kể tâm lý thiếu kiên nhẫn và tập trung của người đọc. Tuy nhiên, khó khăn không có nghĩa là không thể. Có thẻ thấy rõ sự “lột xác” của nhiều tờ báo dành riêng cho phiên bản báo mạng điện tử trên mobile: nội dung thông tin ngắn gọn, đưa thông tin nổi bật trong ngày, thân thiện, thuận tiện cho người sử dụng, giao diện bắt mắt… Nhiều tòa soạn báo bắt đầu có xu hướng viết nội dung dành cho mobile, hoàn toàn độc lập với báo giấy hay bản điện tử. Cụ thể, thông tin trên bản mobile sẽ được đảm bảo sự đầy đủ, nhanh nhưng cực kỳ ngắn gọn, thông tin chi tiết sẽ được đăng tải trên phiên bản điện tử hoặc báo giấy. Về giao diện, đa phần các tờ báo mạng đều sử dụng giao diện “1 cột” cho phiên bản mobile với những tin tức nổi bật được xếp ở vị trí trên cùng và lần lượt sau đó là những tin tức ít quan trọng hơn xếp theo một hàng dọc từ trên xuống dưới.
Cùng với đó, các tờ báo đều chú tâm đầu tư cho ứng dụng đọc báo trên di động (app), có thể kể đến CNN App, The Guardian, AP Mobile, BBC News, News Republic, Apple News, BuzzFeed, Smartnews, The New York Times… Chỉ cần tải ứng dụng đọc báo của các trang báo mạng điện tử này trên kho lưu trữ là có thể cập nhật được tin tức từ các tờ báo đó. Giao diện thân thiện và thông minh, tóm tắt tin tức quan trọng hàng ngày cho người dùng, cung cấp đầy đủ thông tin về mọi mặt của đời sống xã hội… là bí quyết của những ứng dụng đọc báo này để giữ chân khách hàng không rời mắt khỏi màn hình di động để đọc tin tức. Chưa hết, khi sử dụng các App, tính năng Push Notification Service còn thường xuyên cập nhật thông tin đến màn hình di động ngay cả khi người đọc không truy cập, giúp người đọc không bỏ qua những thông tin mới nóng nhất. Ngoài ra, các tờ báo đều cố gắng xây dựng Atheo xu hướng “một cột” như thường thấy mà xây dựng theo chiều ngang, chỉ hiển thị ảnh và tít trên màn hình chính. CNN tạo màu sắc đặc trưng, đặt tít rất ngắn, trình bày bài viết thuận tiện cho người đọc, The Guardian mang lại cho người đọc một App đọc báo thân thiện và mạch lạc…
Tại Việt Nam, có thể thấy sự phân tầng rõ rệt với sự đầu tư cho báo chi di động. Một số tờ báo đã xây dựng phiên bản web dành cho mobile từ rất sớm và không ngừng nâng cấp App đọc báo trên di động như Thanh Niên, Tuổi Trẻ, Dân Trí, VnExpress… Trong đó, App đọc báo của Thanh Niên được đánh giá rất cao và đã đạt nhiều giải thưởng quốc tế. Tuy nhiên, phần lớn, báo chí di động vẫn mới chỉ là “xu hướng”, chưa phải là mối quan tâm hàng đầu của nhiều tờ báo hiện nay. Thậm chí đến nay, nhiều tờ báo vẫn chưa có phiên bản web dành riêng cho mobiel hay bản điện tử mới ở dạng e-paper, thậm chí, tệ hơn, nhiều tờ báo còn không có bản điện tử.
Theo Nguyễn Thị Trường Giang, khi tiếp nhận thông tin báo mạng điện tử trên máy vi tính, công chúng thường có thói quen khám phá thông tin một cách tự do, dàn trải thì ngược lại, vì người sử dụng thiết bị di động có thể trong trạng thái di chuyển nên việc tiếp nhận các thông tin phải chọn lọc cụ thể hơn, tránh bị phân tán sang hướng khác… Báo mạng điện tử dành cho thiết bị di động có các đặc điểm sau: Chủ động tìm công chúng khi thông itn được cập nhật; Ngắn gọn, cô đọng, tiết giản tối đa chi tiết; Đưa tin nổi bật, theo dòng sự kiện; Dễ sử dụng, thân thiện với người dùng.
Tuy nhiên, kể cả ở những tòa soạn báo hàng đầu thế giới, có thể thấy rõ một điều là báo chí trên mobile phần nhiều vẫn là “bình mới, rượu cũ”. Mặc dù đã rất nỗ lực và có nhiều ứng dụng hiện đại, việc sản xuất thông tin dành cho thiết bị di động mới dừng lại ở thay đổi giao diện trang báo, lược bỏ những phần không cần thiết (như hình ảnh, các chi tiết đồ họa…) để giúp tăng tốc độ khi tải còn tiêu đề, nội dung các bài viết vẫn được giữ nguyên như khi phát hành trên máy vi tính, kể cả những tờ báo hàng đầu như The New York Times, Washington Post, BBC News… Nói một cách khác, cũng giống như báo mạng điện tử trước đây là phiên bản điện tử của báo giấy, báo chí trên di động hiện nay mới chỉ dừng lại ở phiên bản mobile của báo mạng điện tử mà thôi. Dù vạy, với tốc độ phát triển một cách chóng mặt của các thiết bị di động tạo ra một thị trường mới rộng lớn và có sự cạnh tranh quyết liệt, báo chí dành riêng cho mobile chắc chắn sẽ được các tòa soạn báo đầu tư tương xứng trong tương lai.
4/ Nền tảng web
Dù mạng xã hội, điện thoại di động thông minh đã làm thay đổi thói quen tiếp cận thông tin của công chúng nhưng không thể phủ nhận rằng, web vẫn là nền tảng quan trọng mà các tờ báo cần phải chiếm lĩnh.
Trên thực tế, các cơ quan báo chí trên toàn thế giới tập trung cho báo mạng điện tử thay vì các ấn phẩm in ấn đã không còn là xu hướng mà thực sự là điều hiển nhiên. Sự sụt giảm về doanh thu khi số lượng phát hành và quảng cáo bị suy giảm nghiêm trọng trước sự cạnh tranh khốc liệt của các trang tin tức trên Internet đã khiến cho một làn sóng đóng cửa báo in nổi lên trên toàn cầu. Hàng loạt tờ báo lớn như Independent, NewsWeek… đã tiến hành đóng cửa ấn phẩm báo in, chỉ tập trung cho bản điện tử. Nhiều người bi quan đã phải dự báo, báo in đã đến thời điểm “cáo chung”.
Tuy nhiên, dù định hướng rõ tập trung cho báo mạng điện tử, việc làm báo không còn đơn thuần là cố gắng tìm kiếm thật nhiều thông tin nổi bật và đưa lên trang báo một cách nhanh nhất. Tính tức thời và phi định kỳ không còn là thế mạnh độc tôn của báo mạng điện tử trước tốc độ phát triển vượt bậc của mạng xã hội, chính vì vậy, các tòa soạn báo cũng đã có những sự thay đổi đáng kể. Tòa soạn hội tụ, báo chi đa phương tiện, nhà báo đa phương tiện… không còn được coi là những xu hướng “nóng” mà đã trở thành điều tất yếu. Có thể dễ dàng thấy, mỗi bài báo được đăng tải đều được tích hợp các yếu tố đa phương tiện: Chữ viết, hình ảnh tĩnh, hình ảnh động, video, audio, đồ họa, liên kết… Thậm chí, trong một bài báo có đầy đủ các yếu tốt trên, mỗi yếu tố phản ánh một góc độ của sự kiện, từ đó tạo thành một tác phẩm báo chí hoàn chỉnh. Có rất nhiều mô hình tòa soạn hội tụ, báo chi đa phương tiện thành công trên thế giới như The New York Times, BuzzFeed của Mỹ, The Daily Telegraph của Anh, Straits Times của Singapore… và xu hướng này tiếp tục lan rộng trên toàn thế giới.
(còn tiếp)
TH: T.Giang – CSCI
Nguồn tham khảo: Nguyễn Thị Trường Giang – Báo chí và truyền thông đa phương tiện – NXB ĐHQG HN 2017
CSCI INDOCHINA 