Mặt thứ năm là độ trễ cao: trong mạng lưới blockchain bitcoin, quá trình ghi nhận và hoàn tất một giao dịch mất khoảng 10 phút, nhanh hơn rất nhiều so với hầu hết cơ chế thanh toán khác. Tuy việc hoàn tất giao dịch trong quá trình bán hàng trực tiếp không gây ra vấn đề gì: nhưng 10 phút lại là quá dài đối với IoT, nơi các thiết bị cần tương tác liên tục. Nhà phát triển cốt lõi Gavin Andresen nói rằng giải pháp cho 1000 tỷ vật kết nối với nhau là “một không gian được thiết kế khác với những nơi sử dụng bitcoin”, một không gian mà độ trễ thấp bị chỉ trích và ít gian lận hầu như không có và các bên có thể xây dựng lòng tin đáng kể với nhau mà không cần mạng lưới bitcoin. 10 phút cũng là quá dài đối với các giao dịch tài chính nơi mà chỉ chệch đi một giây thôi tài sản sẽ có giá trị khác hẳn, độ trễ sẽ khiến thị trường dễ bị tấn công hơn do điểm yếu của mô hình dựa theo thời gian. Giải pháp tức thời cho các doanh nghiệp là chia nhánh nền tảng mã bitcoin để sửa đổi mã nguồn bằng cách tinh chỉnh một tham số, và khởi động một blockchain mới bằng một altcoin thế chỗ cho bitcoin nhằm khuyến khích mọi người tham gia. Litecoin là một altcoin nổi tiếng với thời gian xây dựng block là 2,5 phút, còn Ripple và Etherum là hai nền tảng blockchain được thiết kế lại hoàn toàn để độ trễ chỉ kéo dài vài giây, chứ không phải vài phút.
Mặt thứ sáu là sự thay đổi hành vi trong việc nâng cao ý thức hơn là nghi thức mạng. Ngày nay, rất nhiều người bị phụ thuộc vào các ngân hàng hay công ty tín dụng, thậm chí họ còn nói hết với người khác khi gặp lỗi tài khoản, quên mật khẩu, mất ví hay sổ séc. Phần lớn những người có tài khoản ngân hàng không có thói quen sao lưu thông tin về tiền bạc trên thẻ nhớ hay một thiết bị nào khác, hay bảo đảm an toàn mật khẩu mà không cần dựa vào nhà cung cấp dịch vụ có chức năng cài đặt lại mật khẩu, hoặc giữ những thông tin sao lưu ở một nơi riêng rẽ để nếu mất máy tính và những tài sản khác trong hỏa hoạn, họ cũng không bị mất tiền. Với thói quen đó, họ có nhét tiền xuống thảm cũng chẳng vấn đề gì. Cùng với việc được tự do hơn – bảo đảm riêng tư tốt hơn, an ninh tốt hơn và quyền tự chủ thoát khỏi cấu trúc chi phí và các lỗi hệ thống – là trách nhiệm lớn hơn. Với những khách hàng không tin tưởng bản thân có thể giữ bản sao lưu thông tin khóa bí mật an toàn, bên thứ ba có thể cung cấp dịch vụ lưu trữ thông tin sao lưu.
Mặt thứ bảy là thay đổi xã hội. Tiền tệ hiện vẫn là một kết cấu xã hội thể hiện giá trị của xã hội. Nó sinh ra từ xã hội, xuất hiện vì những mối quan hệ của loài người và thích nghi với nhu cầu phát triển của con người. “Không thể tách xã hội ra khỏi tiền tệ được”, Isabella Kaminska, phóng viên tờ Financial Times phát biểu. “Rất nhiều giao thức đã thử làm thế bằng cách tạo ra một hệ thống độc đoán và khách quan. Nó không phản ánh đúng cách thế giới này vận hành”. Cô cho rằng hệ thống đồng euro chính là ví dụ lý giải tại sao một giá trị – một bộ các giao thức – không phù hợp với tất cả các nước. Cô lặp lại những gì Antonopoulos đã nói về nhu cầu thiết yếu của con người đối với giao tiếp, con người cần tha thứ và quên lãng để tiếp tục sống. “Truyền thống xóa bỏ bớt hồ sơ trong tài chính đã kéo dài từ lâu, vì xã hội của chúng ta tin rằng việc khước từ hoặc phân biệt đối xử đối với các cá nhân vì những chuyện họ đã làm 10, 15 năm trước là sai. Chúng ta có tâm lý xóa bỏ nợ cũ vì chúng ta tin rằng con người nên được trao cơ hội thứ hai. Việc tạo ra một hệ thống không bao giờ biết quên có vẻ khá chống đối xã hội”, cô nói.
Điều này dẫn chúng ta tới khía cạnh thứ tám: thiếu vắng cơ sở pháp lý trong thế giới của những hợp đồng không thể hủy ngang và những hợp đồng thông minh không thể xóa bỏ. Theo học giả pháp luật Primavera De Filippi và Aaron Wright, “Người ta thực ra vốn được tự do chọn lựa bộ quy định mà họ muốn tuân theo, nhưng – sau khi lựa chọn – họ không bao giờ có thể làm trái những quy định đó, về mặt này thì các hợp đồng thông minh được thi hành tự động bởi các mật mã công nghệ, chứ không phải bởi nguyện vọng của các bên”. Mức độ chắc chắn cao như vậy – chắc chắn như toán học – là kết quả của một giao dịch hoặc một hợp đồng thông minh chưa từng có trong xã hội. Nó mang lại hiệu quả cao hơn và loại bỏ nguy cơ không thực hiện hợp đồng vì chúng ta không thể lựa chọn hành động vi phạm hợp đồng hay gây thiệt hại. Nhưng nhược điểm luôn tồn tại. Nó không chứa chỗ nào cho con người hết. Với Josh Fairfield thuộc Đại học Luật Washington and Lee, nó mang lại “nhiều mâu thuẫn hơn, chứ không bớt. Chúng ta sẽ thấy nhiều sự tranh cãi hơn. “Anh chưa thực sự cải tạo nhà cho tôi, tôi muốn đòi lại tiền”. Chúng ta sẽ thấy con người gặp nhiều mâu thuẫn hơn, tuy chịu nhiều mâu thuẫn hơn nhưng không có nghĩa là công nghệ không tốt”.
Nhưng liệu người ta có thực sự đưa nhau ra tòa không? De Filippi ước tính rằng, trong thế giới thực, 80% vi phạm hợp đồng không bị phạt vì việc kiện tụng quá tốn kém, việc cưỡng chế cũng tốn kém nữa. Tại sao những con số này lại được cải thiện trong thế giới blockchain? Chuyện gì sẽ xảy ra khi các dòng mã xác thực rằng hợp đồng đã được thực hiện đầy đủ và không có vi phạm, nhưng có một bên không hài lòng với kết quả, liệu bên không hài lòng có thể thưa kiện được không? Liệu tòa có chấp nhận vụ việc không? Liệu chủ doanh nghiệp nhỏ có chùn chân trước nhóm tư vấn luật pháp doanh nghiệp của Dewey, Cheatham, và Howe hay thậm chí – với nguồn lực khiêm tốn của mình – có thể xác định bên đối tác ẩn danh là ai để đâm đơn kiện?
2/ Năng lượng tiêu thụ không bền vững
Trong giai đoạn mới phát triển của blockchain bitcoin, thuật toán bằng chứng công việc đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng niềm tin của người dùng. Nhiều năm sau, chúng ta sẽ nhìn lại và trân trọng những bộ não thiên tài đã triển khai nên nền tảng này, từ việc đào và phân phối bitcoin mới cho tới ấn định danh tính và ngăn lặp chi. Nền tảng này rất đặc biệt. Và như một số người phê phán, nền tảng này không bền vững bởi vì tiền mã hóa sử dụng bằng chứng công việc để đảm bảo tính an toàn và độc đáo cho mạng lưới.
Quá trình chạy hàm băm là quá trình tiến hành các giao dịch đang chờ xử lý thông qua thuật toán mã hóa an toàn sử dụng hàm băm 256 (SHA-256) để minh chứng và giải quyết một block. Hoạt động này tiêu tốn rất nhiều điện năng. Một số thành viên trong hệ sinh thái blockchain đã tính toán sơ bộ và kết quả phép tính ấy đã được lan truyền nhanh chóng cho cả cộng đồng. Người ta ước tính rằng mạng lưới bitcoin tiêu thụ năng lượng tương đương với 700 hộ gia đình Mỹ trong khung giờ thấp điểm và tương đương lượng điện năng của đảo Cyprus trong thời gian cao điểm. Lượng điện năng lớn hơn 4409 tỷ kW/giờ ấy chẳng khác nào một dấu chân carbon to cỡ quái vật Godzilla và được đùng để phục vụ cho một mục tiêu rõ ràng – đó là đảm bảo cho mạng lưới hoạt động và giữ các nút mạng chính xác.
Đầu năm 2015, tạp chí The New Republic cho biết tổng lượng điện năng vận hành mạng lưới bitcoin lớn gấp hàng trăm lần so với lượng điện năng cần có để 500 siêu máy tính trên thế giới hoạt động. “Để vận hành và bảo vệ số bitcoin trị giá hơn 3 tỷ USD đang lưu thông đòi hỏi hơn 100 triệu USD tiền điện mỗi năm, với lượng khí thải carbon tương ứng”, tác giả của bài báo, Nathan Scheider, chia sẻ điều chúng ta vẫn hằng bận tâm: “Tất cả năng lực điện toán đáng ra chúng ta có thể sử dụng cho chữa trị ung thư hay thám hiểm các vì sao đều bị dồn vào chi cho các loại máy móc chỉ để tiến hành các giao dịch bitcoin”.
Với tư cách là những công dân quan tâm đến hành tinh này, chúng ta đều nên lo lắng. Có hai vấn đề, một là lượng điện sử dụng để vận hành máy móc và hai là năng lượng làm mát để chúng không bị hỏng hóc. Sau đây là một phép tính thô: Với mỗi dollar tiền điện trả cho máy tính, chúng ta phải mất 50 cent để làm nguội máy móc. Trận hạn hán khủng hiếp ở California đã khiến dư luận đặc biệt lo ngại về việc sử dụng nguồn nước quý giá để làm mát ở những trung tâm dữ liệu và hoạt động đào bitcoin.
Do giá trị của bitcoin đang tăng lên, nên cuộc đua đào bitcoin mới cũng quyết liệt hơn. Cũng bởi ngày càng có nhiều năng lực điện toán dành cho việc đào bitcoin, nên các thợ đào sẽ phải xứ lý những phép tính khó hơn. Tốc độ tính toán hàm băm là một trong những tiêu chuẩn đánh giá tổng sức vận hành của mạng lưới bitcoin. Garvin Andresen giải thích: “Giả sử chúng ta có nhiều triệu giao dịch mỗi block và tiêu tốn trung bình 1 USD cho mỗi giao dịch. Các thợ đào phải tốn hàng triệu USD mỗi block và cũng phải trả tiền điện để máy móc làm việc. Đây là cách thức hoạt động của nền kinh tế sử dụng bằng chứng công việc. Đây chính là giá trị của bitcoin và càng nhiều tiền thưởng trong mỗi block thì càng có nhiều hàm băm được tính toán”. Tốc độ tính toán hàm băm đã tăng lên đáng kể trong vòng 2 năm qua, gấp 45 lần chỉ trong chưa đầy 1 năm. Và xu hướng này sẽ cần sử dụng nhiều điện năng hơn nữa chứ không hề giảm đi.
(còn tiếp)
TH: T.Giang – CSCI
Nguồn tham khảo: Don Tapscott & Alex Tapscott – Cuộc cách mạng blockchain – NXB ĐH KTQD 2018
CSCI INDOCHINA 