T.K. Tran
Theo truyền thông Việt Nam, bảo hiểm xã hội dành cho người lao động được đưa vào thực hiện ở Việt Nam từ năm 1995.
Bảo hiểm này bao gồm bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, tai nạn lao động và quan trọng nhất là lương hưu. Bảo hiểm này tương đối mới mẻ vì trước đó chỉ có công chức nhà nước, quân nhân mới có lương hưu. Trên nguyên tắc, bảo hiểm này mang tính bắt buộc để người alo động làm việc có lương ổn định.
Chủ xí nghiệp trích 10,5% lương của người lao động và góp thêm 21,5%, tổng cộng là 32%, để đóng BHXH cho người lao động. Sau tối thiểu 20 năm đóng góp, khi đến tuổi về hưu, người lao động sẽ được Quỹ BHXH chi trả lương hưu hàng tháng.
Tuy nhiên, hiện có trường hợp hơn 200.000 người lao động sẽ không có lương hưu và mất trắng các phúc lợi khác mặc dù họ đã đóng phần tiền lương để được bảo hiểm đầy đ3u theo quy định của luật pháp.
Nguyên nhân
Việt Nam có hơn 610.000 xí nghiệp lớn, nhỏ hoạt động. Thu nhập của các xí nghiệp được khai báo cho cơ quan thuế để hàng năm thu thuế dựa theo lợi nhuận mà các xí nghiệp đạt được. Tuy nhiên, quỹ BHXH chỉ có thể quản lý được khoảng 330.000 xí nghiệp, gần 1/2 tổng số các xí nghiệp còn lại “chưa” tham gia BHXH, mặc dù quy định của luật pháp là bắt buộc. Hàng triệu người lao động do đó không được hưởng an sinh xã hội. Trong đó các xí nghiệp mà quỹ BHXH “nắm” được, lại có rất nhiều xí nghiệp không đóng đúng kỳ hạn, không đóng đủ hoặc không đóng, dẫn đến tình trạng quỹ BHXH không thu được hàng chục nghìn tỷ đồng.
Tính đến cuối tháng 1/2023, tổng số tiền chậm đóng BHXH là 25.943 tỷ đồng, tăng 3.890 tỷ đồng so với cùng kỳ năm trước.
Biện pháp xử lý không triệt để
Biện pháp đầu tiên là thanh tra. Năm 2022, quỹ BHXH đã tổ chức 36.000 cuộc thanh tra các xí nghiệp. Xí nghiệp nợ tiền BHXH, bị đưa lên báo chí “bêu xấu”, sẽ phải đóng tiền phạt và bị truy thu số nợ.
Ví dụ, ngày 07/02/2023, Công ty MTV Takson Huế bị xử phạt 200 triệu đồng do chậm đóng BHXH bắt buộc cho người lao động gần 3,8 tỷ đồng. Tuy tiền phạt không nhiều, tương ứng với 5% số nợ, nhưng nhiều xí nghiệp vẫn không chấp hành, không trả nợ BHXH và không đóng tiền phạt.
Ở Trung Quốc, xí nghiệp trốn đóng BHXH sẽ bị phong tỏa tài sản, nhưng ở Việt Nam, các xí nghiệp không phải chịu hình phạt này.
Luật pháp mơ hồ, phức tạp
Vấn đề “nợ BHXH” thực sự không mới, ít nhất là từ 10 năm nay. Những thông tin về việc này đã có trên báo chí nhà nước, nhưng mãi đến năm 2015, Bộ luật Hình sự mới quy định hành vi trốn nợ, gian lận BHXH là tội hình sự (điều 216).
Thế nhưng, nhà nước lại ban hành Nghị định 28/2020 và Nghị định 117/2020, phân biệt các hành vi chậm đóng, đóng không đúng mức quy định, đóng không đủ số người quy định không phải là tội trốn đóng BHXH. Để có thể kết tội hình sự chủ doanh nghiệp trốn nợ, lại cần thêm một yếu tố là chủ xí nghiệp có “gian dối”, có “thủ đoạn”.
Năm 2019, quỹ BHXH tỉnh Bình Thuận chuyển sang cho cơ quan công an hồ sơ 7 doanh nghiệp cố tình trốn BHXH để điều tra và khởi tố. Kết quả không đi đến đâu, Công an trả lời đây là hành vi vi phạm luật dân sự, không thể xử lý hình sự.
Muốn xử lý hình sự, công an cho rằng bên khởi tố (quỹ BHXH) phải chứng minh được “hành vi gian dối, thủ đoạn khác…”. Không những thế, việc cơ quan nào có thẩm quyền kiện doanh nghiệp cũng là một vấn đề. Lúc đây, đây là thẩm quyền của quỹ BHXH. Đến năm 2016, quyền khởi kiện lại giao cho Công đoàn Việt Nam. Tuy nhiên, khi công đoàn đứng ra khởi kiện, tòa án không thụ lý hồ sơ với lý do bên thiệt hại là người lao động chứ không phải công đoàn. Chỉ khi nào cá nhân người lao động bị thiệt hại trực tiếp ủy quyền cho công đoàn thì công đoàn mới được khởi tố.
Ngày 01/02/2023, ông Nguyễn Đình Khang, Chủ tịch Công đoàn Việt Nam đề nghị Chính phủ “báo cáo” Bộ Chính trị về việc “nợ BHXH” không có phương cách giải quyết, khiến khoảng 200.000 người lao động có nguy cơ bị mất lương hưu và các phúc lợi khác.
Nguồn: BBC
TKNB – 17/02/2023
CSCI INDOCHINA 