Ở Mỹ, chiến thắng của Biden trước Tổng thống Trump trong cuộc bầu cử tháng 11/2020 đã làm thay đổi tính toán của Thủ tướng Johnson. Là một người nhiệt tình ủng hộ Brexit, Trump hứa hẹn trước Mỹ sẽ đàm phán một thỏa thuận thương mại có lợi cho Anh sau khi nước này rời khỏi EU.
Tuy nhiên, Biden lại phát biểu rằng ông coi Brexit là một sai lầm và loại trừ khả năng đàm phán các thỏa thuận thương mại với bất kỳ nước nào cho tới khi Mỹ nâng cao khả năng cạnh tranh của họ ở trong nước. Điều đó đã khiến Johnson mất đi một trong những lợi thế hàng đầu để kết thúc tiến trình Brexit.
Biden cũng là người kiên quyết ủng hộ Ireland và Thỏa thuận thứ Sáu tốt lành, hòa ước giúp giải quyết tình trạng bạo lực giáo phái kéo dài nhiều thập kỷ qua ở Bắc Ireland. Đàm phán thương mại Brexit không thành có thể đe dọa nền hòa bình đó vì thất bại này sẽ làm tăng nỗi lo ngại thường trực về sự xuất hiện trở lại của đường “biên giới cứng” trên đảo Ireland.
Trong chiến dịch tranh cử tổng thống Mỹ, Biden đã lưu ý với Johnson rằng Anh không nên hủy hoại thỏa thuận này. Và kể từ cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, giới chức Anh đã nỗ lực chứng tỏ họ sẵn sàng hợp tác với Chính quyền Biden trong những vấn đề như biến đổi khí hậu và hỗ trợ Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).
Lộ trình dài tiến tới thỏa thuận cơ bản này bắt đầu vào năm 2016, khi Thủ tướng Anh khi đó, David Cameron, lên kế hoạch cho một cuộc trưng cầu dân ý về tư cách thành viên của Anh trong EU như một cách để giải quyết tình trạng chia rẽ kéo dài nhiều thập kỷ trong nội bộ đảng Bảo thủ của ông về vấn đề Anh hội nhập với các đồng minh lục địa. Điều bất ngờ là người dân nước này bỏ phiếu ủng hộ Anh rời khỏi EU.
Tuy nhiên, với mong muốn Anh ở lại trong khối, Cameron đã ngăn cản các quan chức lên kế hoạch cho Brexit. Nhiệm vụ không ai muốn đó đã rơi vào tay Theresa May, người tiếp quản vị trí của Cameron sau khi ông từ chức vì quá sốc trước kết quả bỏ phiếu.
Trong gần 3 năm tại nhiệm, Thủ tướng May đã nỗ lực vận dụng mọi chiêu bài để giành được sử ủng hộ của Quốc hội đối với một thỏa thuận nhằm chấm dứt quyển sinh sống và làm việc của người châu Âu ở Anh và giúp nước này thoát khỏi “vòng kim cô” kinh tế của EU. Tuy nhiên, những nỗ lực của bà không đem lại kết quả gì.
Giải pháp của bà cho vấn đề hóc búa Bắc Ireland là hứa hẹn đàm phán một thỏa thuận thương mại nhưng vẫn duy trì quan hệ tương đối chặt chẽ với hệ thống thương mại châu Âu nhằm ngăn chặn sự hình thành một đường “biên giới cứng” ở Ireland.
Mặc dù giải pháp này hẳn sẽ có lợi cho các doanh nghiệp, vốn lo lắng về nguy cơ đàm phán Brexit sụp đổ, nhưng lại đòi hỏi họ phải tiếp tục tuân thủ nhiều quy tắc của châu Âu – điều mà những người ủng hộ một “Brexit cứng” ghét cay ghét đắng. Những người phản đối Brexit cũng không ủng hộ hay thúc giục việc tiến hành một cuộc trưng cầu dân ý lần thứ hai để lật ngược kết quả.
Kết cục là tình trạng đình trê bế tắc kéo dài nhiều tháng trong bầu không khí giận dữ và các cuộc bỏ phiếu lặp đi lặp lại tại Quốc hội nhưng không mại lại kết quả gì. Tình trạng này chỉ chấm dứt khi Thủ tướng May từ chức, Johnson giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử sau đó.
Mặc dù Johnson lựa chọn một mối quan hệ xa cách hơn nhiều với EU – và chỉ tìm kiếm một thỏa thuận cơ bản với khối này – nhưng ngay cả điều đó cũng tỏ ra khó khả thi trong bối cảnh đàm phán Brexit đối mặt với những cuộc tranh cãi gay gắt và nguy cơ sụp đổ kéo dài trong nhiều tháng.
Các cuộc đàm phán giữa hai bên thường rơi vào tình trạng “ông nói gà, bà nói vịt”. Đối với Johnson và êkip ủng hộ Brexit của ông, việc tái khẳng định chủ quyền, thoát khỏi các quy tắc kinh tế của châu Âu và khôi phục nền kinh tế Anh là những mục tiêu then chốt.
Đối với EU, việc bảo vệ sự toàn vẹn của thị trường chung là mục tiêu tối quan trọng. Khuynh hướng “đơn thương độc mã” của Anh đồng nghĩa với việc Brussels có nguy cơ phải trao quyền ưu tiên tiếp cận thị trường thống nhất của mình cho một đối thủ áp dụng các tiêu chuẩn bớt nghiêm ngặt hơn đối với hàng hóa xuất khẩu.
Phần lớn các cuộc đàm phán xoay quanh các vấn đề ít người nắm rõ là hỗ trợ của nhà nước và cơ chế giải quyết xung đột nhưng gần như đều đi đến thất bại bởi một vấn đề nếu không quan trọng về mặt kinh tế thì cũng có ý nghĩa về mặt chính trị – đó là quyền đánh bắt cá.
Ở Anh chỉ có 12.000 ngư dân với 6000 tàu thuyền tham gia đánh bắt cá và đóng góp chưa đến 0,5% sản lượng kinh tế của nước này – thấp hơn so với đóng góp của Harrods, cửa hàng bách hóa tổng hợp nổi tiếng ở London. Tuy nhiên, đánh bắt cá là hoạt động kinh tế có ý nghĩa sống còn đối với các thị trấn và làng mạc ở hai bờ eo biển Manche.
Trong suốt chiến dịch vận động cho cuộc trưng cầu dân ý năm 2016, Johnson hứa hẹn với ngư dân Anh rằng Brexit sẽ giúp Anh giành lại quyền kiểm soát các vùng biển quốc gia, vốn cũng là ngư trường của các đội đánh bắt cá của Pháp và các quốc gia châu Âu khác trong nhiều thập kỷ hoặc, trong một số trường hợp là, nhiều thế kỷ qua.
Tuy nhiên, đánh bắt cá cũng là hoạt động kinh tế quan trọng ở Pháp, nhất là với Tổng thống Emmanuel Macron, người sẽ phải đối mặt với cuộc bầu cử tổng thống vào năm 2022. Các đội tàu của Pháp phụ thuộc nhiều vào lượng cá đánh bắt được ở một ngư trường ngàoi khơi bờ biển nước Anh thuộc về Pháp, trong khi Anh chỉ chiếm 9% số đó.
Những ngày cuối hối hả của tiến trình “ly hôn” kéo dài giữa Anh và EU được đánh dấu bằng cuộc tranh cãi về một vấn đề chung của hai bên hàng thế kỷ qua: cá tuyết.
Nguồn: The New York Times – 24/12/2020
TLTKĐB – 27/12/2020.
