Theo nhận định của Richard N. Haass, Chủ tịch Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ, căng thẳng gia tăng giữa Anh và Nga là một bằng chứng nữa cho thấy Nga và phương Tây đã bước vào cuộc “Chiến tranh Lạnh lần thứ 2”. Tuy nhiên, Sergei Karaganov – Chủ nhiệm khoa Kinh tế và Chính trị thế giới tại Trường cao học Kinh tế ở Moskva – lại không đồng tình với ý kiến này.
Trên thực tế, quan hệ Nga với Mỹ, và hiện giờ là với Anh, đang xấu hơn rất nhiều so với những năm 50 của thế kỷ trước. Khả năng xảy ra một cuộc xung đột trực tiếp cao hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962. Do các loại vũ khí hạt nhân chiến lược cũng như các hệ thống được thiết kết nhằm vô hiệu hóa chúng ngày nay vô cùng phức tạp nên không ai dám loại trừ khả năng 1 trong 2 bên xung đột, hoặc cũng có thể là bên thứ 3, sẽ kích động căng thẳng leo thang.
Điều tồi tệ hơn nữa là giới lãnh đạo Mỹ và Nga gần như cắt đứt liên lạc với nhau, do hai bên mất lòng tin vào nhau. Người Mỹ nhìn Nga với ánh mắt căm thù, còn nhiều người ở Nga thẳng thừng bày tỏ thái độ miệt thị Mỹ. Có thể nói, mối quan hệ song phương này hiện nay thực sự còn tồi tệ hơn cả thời Chiến tranh Lạnh. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là những căng thẳng này sẽ dẫn tới một kết cục bi thảm. Một cuộc đối đầu sẽ thực sự xảy ra nếu như các bên xung đột nung nấu ý tưởng đó, nhưng ở đây Nga lại không như vậy. Nga không muốn khuấy động một cuộc Chiến tranh Lạnh mới. Mặc dù việc đối đầu với Mỹ ở một mức độ nào đó sẽ giúp Tổng thống Nga Vladimir Putin đoàn kết, được dư luận trong nước, đồng thời đánh bóng thành tích dân tộc chủ nghĩa của giới tinh hoa Nga, song Nga không phải là một quốc gia dễ bị kích động về mặt tư tưởng.
Trên thực tế, Điện Kremlin không muốn làm gì ảnh hưởng đến lợi ích của Nga. Cách tiếp cận của Nga đối với các vấn đề quốc tế lâu nay vẫn tập trung vào việc tôn trọng các lợi ích cũng như chủ quyền quốc gia, và niềm tin rằng tất cả các dân tộc cũng như quốc gia, và niềm tin rằng tất cả các dân tộc cũng như quốc gia trên toàn thế giới có quyền tự quyết trong mọi vấn đề chính trị, kinh tế và văn hóa của riêng họ.
Vấn đề giữa Nga và phương Tây hiện nay thực sự là vấn đề của chính những người phương Tây với nhau. Mỹ đang sử dụng chiêu “sự can thiệp của Nga (vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016) để giành lại quyền kiểm soát chính trị đã bị mất của mình, đặc biệt là trong lĩnh vực truyền thông xã hội, nơi một bộ phận dân số bất đồng ý kiến và các chính khách phi đảng phái, cuối cùng cũng được lên tiếng. Tuy nhiên, cho dù giới tinh hoa Mỹ đang tìm cách giành lại quyền kiểm soát thì nguyên nhân sâu xa dẫn đến cảm giác lo sợ của phương Tây vẫn tồn tại. Trong ít nhất một thập kỷ qua, thế giới đã chứng kiến giai đoạn cuối cùng của quyền bá chủ phương Tây vốn kéo dài suốt 500 năm qua. Giai đoạn này đã bắt đầu vào thế kỷ 16, khi châu Âu phát minh ra súng và tàu chiến tối tân hơn, đồng thời bắt đầu mở rộng đế chế. Trong những thế kỷ sau đó, người châu Âu thường tận dụng ưu thế kinh tế, văn hóa, chính trị và đặc biệt là quân sự để vơ vét tài nguyên trên thế giới.
Trong vài thập kỷ nửa cuối thế kỷ 20, Liên Xô và Trung Quốc đã thách thức sự thống trị của phương Tây. Tuy nhiên, sau khi Liên Xô sụp đổ, Mỹ nổi lên là bá chủ duy nhất, và thế giới dường như trở lại nguyên trạng lịch sử. Thế nhưng, ngay sau đó, Mỹ mở rộng quá mức bằng cách lao vào các rủi ro địa chính trị, như cuộc xâm lược Iraq chẳng hạn. Và khi cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 bùng nổ, nó làm phơi bày sự yếu kém của tư bản chủ nghĩa thế kỷ 21.
Đồng thời, Mỹ lâu nay vẫn theo đuổi sức mạnh quân sự vượt trội. Năm 2002, nước này đơn phương hủy bỏ Hiệp ước chống tên lửa đạn đạo năm 1972. Và gần đây hơn, nước này bắt tay vào việc xây dựng ồ ạt các lực lượng thông thường và hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân với quy mô lớn. Tuy nhiên, Nga, Trung Quốc và phần còn lại của thế giới sẽ không để cho Mỹ trở lại ngôi bá chủ. Gần đây, Putin đã không ngần ngại công khai một loạt hệ thống vũ khí chiến lược mới hàng đầu như một phần của cái gọi là chiến lược “đánh phủ đầu”. Thông điệp mà Putin muốn truyền tải là Mỹ không nên hy vọng sẽ giành lại được ưu thế quân sự tuyệt đối, cho dù nước này có quyết định dốc toàn lực vào một cuộc chạy đua vũ trang đi chăng nữa, như Liên Xô đã từng làm.
Các đánh giá ban đầu được giới chuyên gia đưa ra cho thấy dù Mỹ đơn phương quyết định phát động một cuộc Chiến tranh Lạnh thì cơ hội để nước này chống lại nga, Trung Quốc và các cường quốc đang nổi khác là rất ít. Sự cân bằng về sức mạnh quân sự, chính trị, kinh tế… đơn giản là đã tuột khỏi tay phương Tây quá xa, khó có thể được khôi phục.
Tuy nhiên, một cuộc Chiến tranh Lạnh mới, cho dù chỉ đến từ một bên, cũng sẽ cực kỳ nguy hiểm cho nhân loại. Các cường quốc trên thế giới nên tập trung vào việc tăng cường sự ổn định chiến lược quốc tế thông qua đối thoại; mở lại các kênh giao tiếp giữa các lực lượng quân đội; và giữ phép lịch sự với nhau. Họ cũng nên cân nhắc việc tăng cường trao đổi ngoại giao, luật pháp, giáo dục, và trên tất cả, nên ngừng việc biến nhau thành quỷ dữ.
Thế giới đang bước vào thời kỳ nguy hiểm. Tuy nhiên, nếu sáng suốt, các nước có thể xây dựng một hệ thống quốc tế cân bằng hơn, trong đó các cường quốc sẽ ngăn cản nhau, nhưng vẫn hợp tác với nhau để giải quyết các vấn đề toàn cầu. Còn các nước nhỏ hơn sẽ được tự do phát triển tùy thuộc vào chính trị, văn hóa và kinh tế của riêng họ. Hệ thống trước đây do phương Tây lãnh đạo đã sụp đổ. Để đảm bảo có được một tương lai hòa bình, các nước cần bắt đầu cùng nhau xây dựng một hệ thống mới.
Nguồn: atimes.com – 27/03/2018
TKNB – 28/03/2018
