Xét tới mối quan hệ đầy hiềm khích giữa Washington và Moskva, khả năng 2 cường quốc phải đối mặt với một cuộc đối đầu quân sự đang tăng lên.
Dmitri Simes, Chủ tịch kiêm giám đốc điều hành Trung tâm lợi ích quốc gia đã nói trong một cuộc họp nhóm vào giờ nghỉ trưa ngày 26/3: “Tôi không nghĩ nhiều người trong chúng ta sẽ đặt câu hỏi rằng liệu chúng ta có thực sự phải đối mặt với một cuộc chiến tranh lạnh mới không. Hiện nay, một cuộc chiến tranh lạnh mới có thể khác so với cuộc Chiến tranh Lạnh trước đây về nhiều khía cạnh. Trước hết là cán cân sức mạnh rất khác. Thứ hai là sự thiếu vắng một hệ tư tưởng quốc tế hấp dẫn ở phía Nga. Thứ ba, rõ ràng là Nga tiếp xúc với phương Tây nhiều hơn rất nhiều so với trong Chiến tranh Lạnh trước đây, nhưng tôi nghĩ rằng có thể ít có quy tắc và nhiều cảm xúc hơn ở cả hai phía và những tình cảm thù địch ngày càng tăng ở cả hai phía”.
Khả năng xảy ra một cuộc xung đột
Simes, người vừa trở về từ một chuyến công du đến Nga, đã nói rằng trong khi Kremlin không được Washington coi trọng, những cảm giác đó cũng xuất hiện ở Moskva. Quả thật, những căng thẳng giữa 2 cường quốc vũ trang hạt nhân cao tới mức các nhà phân tích công khai tự hỏi liệu có thể có một kiểu đối đầu quân sự nào đó giữa Washington và Moskva hay không. Được Simes yêu cầu đánh giá khả năng xảy ra bất cứ kiểu xung đột quân sự tiềm tàng nào (mặc dù không nhất thiết là một cuộc xung đột hạt nhân) ở Syria hoặc ở nơi khác trên thang điểm từ 1 – 10 – thang điểm 10 có nghĩa là một cuộc xung đột gần như chắc chắn xảy ra – một nhóm chuyên gia về Nga đã kết luận rằng rất có khả năng xảy ra một cuộc đối đầu quân sự giữa Washington và Moskva.
George Beebe, Giám đốc phụ trách các nghiên cứu về tình báo và an ninh quốc gia thuộc Trung tâm lợi ích quốc gia, nói với các cử tọa trong cuộc thảo luận nhóm vào giờ nghỉ trưa: “Tôi sẽ chấm 6 điểm. Tôi nghĩ rằng nó rất có khả năng, nhưng còn lâu mới chắc chắn. Mặc dù vậy, tôi nghĩ rằng 6 điểm – khi bạn đang nói về một cuộc đụng độ quân sự giữa hai cường quốc hạt nhân lớn nhất thế giới – là một mức độ rủi ro cao không thể chấp nhận được”.
Michael Kofinan, một nhà khoa học nghiên cứu thuộc Trung tâm phân tích hải quân, người cũng phát biểu trong buổi thảo luận nhóm tại Trung tâm lợi ích quốc gia, đã đồng ý rằng có nguy cơ thực sự xảy ra cuộc đối đầu quân sự giữa Nga và Mỹ. Kofinan đặt mức rủi ro ở thang điểm 6 hoặc 7. Kofinan nói: “Trong một thời gian dài chúng ta sẽ đi đến đó”.
Nếu có kiểu khủng hoảng nào đó liên quan đến cả Mỹ lẫn Nga, thì nguy cơ xảy ra cuộc đối đầu là rất cao. Kofinan nói: “Trong một cuộc khủng hoảng hoặc đối đầu, tôi nghĩ nó rất có thể xảy ra. Những cuộc đối đầu này không xảy ra một cách đột ngột, trước tiên bạn phải có một cuộc khủng hoảng và sau đó người ta đưa ra những lựa chọn và những lựa chọn đó cuối cùng dẫn đến việc mọi người chĩa súng vào nhau”.
Paul Saunders, Giám đốc vận hành Trung tâm lợi ích quốc gia, người phát biểu cùng với Beebe và Kofinan, đã nói rằng ông không tin rằng một cuộc đối đầu quân sự với Nga là điều không thể tránh khỏi. Saunders đã đặt mức độ rủi ro ở mức khoảng 5 điểm, nhưng nói thêm rằng do các nguy cơ xảy ra một cuộc đối đầu hạt nhân tiềm tàng, đối với ông, điều đó là quá nguy hiểm. Saunders nói: “Tôi không nghĩ nó có nhiều khả năng xảy ra nhưng đối với tôi, tôi nghĩ rằng đó vẫn là một rủi ro không thể chấp nhận được”.
Putin đang ở vị thế mạnh
Trong khi nhiều người ở Washington tin rằng Nga sẽ nhượng bộ nếu Mỹ đối đầu với Kremlin, cuộc bầu cử tổng thống gần đây của Nga vào ngày 18/3 dường như cho thấy Tổng thống Nga Vladimir Putin nhận được sự ủy nhiệm của dân chúng lớn hơn nhiều so với nhiều nhà quan sát phương Tây có thể dự đoán. Như Beebe – cựu lãnh đạo nhóm nghiên cứu về Nga của Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) – lưu ý Putin đã thể hiện trong các cuộc bầu cử của Nga tốt hơn nhiều so với những gì các nhà phân tích dự đoán.
Beebe nói: “Về quyền lực chính trị, đây thực sự là một câu chuyện tin tức tốt dành cho Putin. Về cơ bản ông đã đạt được điểm tối ưu 70/70 mà Điện Kremlin đã dự đoán là mục tiêu của cuộc bầu cử. 70% cử tri đi bỏ phiếu và Putin giành được 70% trong tổng số phiếu bầu đó. Sự kiện thực tế hóa ra là có hơn 67% cử tri đi bỏ phiếu và hơn 76% trong số đó bỏ phiếu cho Putin.
Ông Simes đã lưu ý rằng ông Putin đã thể hiện tốt hơn mong đợi với các khu vực cử tri của Nga mà ông vẫn thường không làm tốt, chẳng hạn như ở Moskva và với người Nga sống ở nước ngoài. Một phần lý do giải thích tại sao Putin có thành tốt đến vậy là vì cuộc tấn công được cho là của Nga nhằm vào Skripal, do người dân Nga nói chung không tin rằng chính phủ của họ có dính líu đến việc đó.
Beebe nói rằng quả thực, những người Nga có tư tưởng tự do của Nga đã thất bại hết sức tồi tệ trong bầu cử ít nhất một phần là do ảnh hưởng của hiệu ứng “tập hợp dưới lá cờ”. Beebe đã lưu ý rằng một phần của vấn đề là cả Mỹ lẫn Anh đều không đưa ra được bằng chứng cụ thể cho thấy Nga đã thực hiện vụ tấn công. Thông tin được công khai là nguyên nhân gây nhiều người nghi ngờ rằng Nga đứng đằng sau vụ tấn công, tuy nhiên Beebe nói rằng đó không phải là bằng chứng. Ý tưởng rằng Nga đang bị các thế lực nước ngoài thù địch bao vây đã góp phần đáng kể vào tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu cao trong cuộc bầu cử ở Nga và dành sự ủng hộ lớn hơn cho Putin. Simes nói: “Tôi đã tham dự một bữa tiệc mừng hậu bầu cử dành cho các nhà báo, nơi có rất nhiều ở phe đối lập, các ứng cử viên, những người đại diện của họ, và tất cả họ đều nói rằng “chúng tôi đã đánh mất rất nhiều cử tri trong những ngày cuối cùng trước cuộc bầu cử vì vụ việc ở Anh”.
Hơn nữa, những nỗ lực của phương Tây nuôi dưỡng thế hệ trẻ của Nga đã chứng tỏ là một thất bại hoàn toàn. Saunders, cựu quan chức Bộ Ngoại giao, đã lưu ý rằng một phần trong những mục tiêu của Mỹ ở Nga vào những năm 1990 là lôi kéo được giới trẻ và tạo ra một sự thu hút đối với phương Tây. Tuy nhiên, điều đó đã không xảy ra. Thanh niên Nga lớn lên trong thời kỳ tương đối thịnh vượng và vào thời điểm Putin bắt đầu khôi phục lại tầm vóc của Nga ở nước ngoài. Saunders nói: “Họ nằm trong số những người ủng hộ Putin nhất. Một phần không nhỏ là vì trong suốt quãng đời ngắn ngủi của họ, nói chung đó là một giai đoạn thịnh vượng và Nga có vai trò ngày càng lớn trong các vấn đề quốc tế”.
Beebe đã lưu ý rằng các cuộc bầu cử tổng thống Nga không phải là về việc lựa chọn ra một tổng thống mới – mà chắc chắn Putin sẽ giành chiến thắng – thay vào đó, đó là một thước đo quyền lực chính trị của tổng thống Nga. Mặc dù các cuộc bầu cử ở Nga không tự do và công bằng, nhưng mức độ sai thực tế là một dấu hiệu cho thấy chính phủ được lòng dân như thế nào. Beebe đã nói: “Theo tiêu chuẩn của Nga, cuộc bầu cử này là tương đối tự do nếu không muốn nói là thực sự công bằng. Đó là một cuộc bầu cử trên danh nghĩa, nhưng việc bỏ phiếu diễn ra tương đối tự do. Điều này cho mọi người thấy kết quả đã phản ánh đúng. Đây là một dấu hiệu tốt xét về mặt quyền lực chính trị đối với Putin”.
Cuộc đối thoại Melian của Nga
Với sự đảm bảo về quyền lực chính trị, Tổng thống Putin có thể chuyển sự chú ý của ông sang xây dựng lại nước Nga thành một nước lớn. Bài học mà Putin và giới tinh hoa của Điện Kremlin rút ra được từ sự sụp đổ của Liên Xô và sự hỗn loạn của những năm 1990 khi Moskva yếu kém là Nga phải mạnh mẽ. Beebe nói: “[Putin] nói rằng Nga cần phải mạnh mẽ. Nếu tôi nói giảm thành một câu, thì nó sẽ là “sự mạnh mẽ cho phép họ làm những gì họ muốn và sự yếu kém khiến họ phải chịu đựng những gì họ phải chịu”.
Beebe nói rằng vấn đề đối với Nga là có sự căng thẳng giữa các mục tiêu khác nhau của nước này. Để có một nền kinh tế vững mạnh, Kremlin phải nới lỏng sự kiểm soát xã hội, hành động này làm suy yếu sức mạnh của nhà nước. Nhưng một quân đội hùng mạnh đòi hỏi một nền kinh tế mạnh mẽ, có nghĩa là Nga sẽ phải thực hiện những cải cách đó. Và một quân đội hùng mạnh là một phần trong tự nhận thức của Nga là một nước lớn. Beebe nói: “Đó là sự cân bằng mà ông sẽ phải thực hiện và không có cách nào dễ dàng làm được điều đó”.
Beebe nói rằng trong bối cảnh của Nga, những yếu tố cạnh tranh nhau đó đang đẩy Putin hướng tới một lập trường dân tộc chủ nghĩa hơn, tập trung vào sức mạnh quân sự. Đổi lại, điều đó làm cho Nga trở nên đối đầu hơn. Như vậy, theo quan điểm của Kofinan, nếu có một kiểu khủng hoảng nào đó phát triển ở nơi Washington và Moskva đang đối đầu với nhau, người Nga không sẵn sàng ngoan ngoãn đứng sang một bên và làm theo ý muốn của Mỹ. Mặc dù Nga suy yếu ngay sau khi Liên Xô sụp đổ, nhưng những ngày đó đã qua đi từ lâu. Nga ngày nay, với quân đội hiện đại, tự tin hơn nhiều so với những năm 1990, sẵn sàng và khao khát đẩy lùi Mỹ.
Giải pháp của Kremlin
Kofinan mới đây đã lưu ý rằng Tổng tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Nga, Tướng Valery Gerasimov, đã cảnh báo Mỹ rằng Moskva sẽ trả đũa nếu lực lượng Mỹ ở Syria tấn công lực lượng của họ. Như Kofinan lưu ý, không như phần lớn các nhân vật chính trị Nga, Gerasimov không tạo ra những mối đe dọa vu vơ và ông nghiêm chỉnh thực hiện sự chỉ đạo của Tổng thống Nga Vladimir Putin. Kofinan nói: “Khi Tổng tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Nga nói điều gì đó, bạn phải lắng nghe bởi vì có người bảo ông ấy nói như vậy”.
Do đó, sẽ là sai lầm khi cho rằng Điện Kremlin chỉ đơn giản là cúi đầu trước Mỹ khi tình hình xấu đi như nhiều người ở Washington có xu hướng cho là vậy – căn cứ vào kinh nghiệm của họ trong việc đối phó với một nước Nga yếu kém vào đầu những năm 1990. Kofinan nói: “Người Nga khá tự tin với địa vị của họ và họ thực sự muốn đẩy lùi và họ phải thực hiện thêm các bước đi để duy trì sự đối đầu. Người Mỹ rất hiếu chiến – họ cũng muốn gây áp lực cho Nga và đẩy lùi theo những cách khác nhau và đó là một hệ thống tự duy trì, nơi nó cơ bản là một vòng tuần hoàn lặp đi lặp lại”.
Quên đi những bài học của Chiến tranh Lạnh
Và trong đó tiềm ẩn nguy cơ xảy ra một cuộc xung đột với một nước Nga vũ trang hạt nhân. Như Kofinan đã lưu ý, cộng đồng an ninh quốc gia Washington phần lớn đã quên mất các khái niệm răn đe hạt nhân và quản lý đối đầu với một đối thủ vũ trang hạt nhân trong Chiến tranh Lạnh. Trong hơn 25 năm qua, Washington đã quen với một thế giới không có các thách thức nước lớn và mối đe dọa thực sự duy nhất xuất phát từ chủ nghĩa khủng bố.
Kofinan nói: “Mọi người có những quan điểm thiếu chín chắn về cuộc đối đầu nước lớn ở đây. Trong thực tế, rất nhiều người thậm chí còn không hiểu rõ chiến lược và sự răn đe hạt nhân nữa và cả những động lực gây leo thang. Và bạn có thể nói qua các cuộc trò chuyện – chúng tôi từng ở trong trò chơi khủng bố/chống nổi dậy quá lâu và mọi người không hiểu họ đang đối đầu với cái gì ở cấp cao. Tôi nghe việc đó suốt. Đó tất cả là một công thức cho sự tương tác kiểu những năm 1950 – 1960 với một nước lớn khác”.
Quả thật, có lẽ cần phải có một phiên bản mới của Cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962 thì một bộ máy chính sách đối ngoại của Mỹ mới nắm bắt được đầy đủ việc đối đầu với một cường quốc vũ trang hạt nhân có thể nguy hiểm như thế nào. Kofinan nói: “Tôi ghét phải nói điều này, nhưng đó có lẽ là một điều đúng đắn. Tôi thực sự nghĩ rằng việc có cuộc khủng hoảng như vậy có thể là một việc tốt để mọi người trưởng thành”.
Nguồn: The National Interest
TLTKĐB 05/05/2018
