Sau khi lớp thứ hai của tiền xuất hiện, các chính phủ chuyển sang kiểm soát vị trí quan trọng giữa lớp thứ nhất và lớp thứ hai. Vào thế kỷ XVII và XVIII, Ngân hàng Amsterdam và Ngân hàng Anh Quốc thêm mình vào kim tự tháp tiền tệ, trao cho chính phủ của họ quyền lực chưa từng có đối với những vấn đề tiền tệ của người dân. Bằng cách bắt buộc sử dụng đồng tiền lớp thứ hai của chính họ, chính phủ và những điều lệ mới của ngân hàng trung ương đã xóa bỏ khả năng tự do sử dụng mệnh giá tiền tệ của người dân. Ngày nay chính phủ và tiền tệ liên kết chặt chẽ với nhau vì chính phủ công bố sự độc quyền đối với tiền lớp thứ hai và sử dụng cho lợi ích của riêng mình, bắt đầu với Ngân hàng Amsterdam vào năm 1609. Khi xem xét hai ngân hàng trung ương đã phát minh ra mọi khía cạnh những gì chúng ta ngày nay xem là dịch vụ của ngân hàng trung ương, việc đánh giá những mặt mà cải cách tiền tệ đóng góp thế nào tới chương trình hành động của chính phủ rất quan trọng. Những ngân hàng này cũng cho chúng ta biết ý nghĩa khi phát hành thứ mà phần còn lại của thế giới xem là tiền tệ dự trữ. Các ngân hàng trung ương, tiền tệ dự trữ thế giới và sự xuất hiện của tiền tệ lớp thứ ba sẽ được tìm hiểu nhiều hơn trong bài này.
Thanh toán ngay
Ngân hàng Amsterdam (BoA) được tạo ra nhờ công ty cổ phần đầu tiên của thế giới, Công ty Đông Ấn Hà Lan (Vereeingde Oostindische Compagnie, hay VOC). Câu chuyện về VOC bắt đầu vào năm 1585 khi người Hà Lan nhanh chóng kết thúc vai trò trung tâm nền thương mại của thế giới của Antwerp bằng việc đóng cửa sông Schedl và chặn lối ra biển. Sự đóng cửa xảy ra trong thời gian giữa cuộc nổi dậy của Hà Lan, 80 năm chiến đấu vì độc lập của Hà Lan khỏi chế độ quân chủ của Tây Ban Nha. Với mục đích chính trị, cuộc nổi dậy của Hà Lan đã truyền cảm hứng cho sự thay đổi từ chế độ quân chủ sang hình thức mang tính đại diện hơn cho chính phủ như ở nước Anh, Pháp và Mỹ. Cuộc nổi dậy dẫn đến sự hình thành Cộng hòa Liên bang Hà Lan, thường được gọi là Cộng hòa Hà Lan. Việc hình thành nền cộng hòa mới khởi đầu cho sự tập trung hóa tài chính đã thay đổi bộ mặt của tiền tệ và kinh tế mãi mãi. Thế kỷ tiếp theo của thị trường tiền tệ và tất cả nền tài chính đều tập trung ở Amsterdam.
Vào đầu thế kỷ XVII, các thương nhân người Hà Lan đã đưa thuyền đến hòn đảo Java của Indonesia để mua gia vị và bán lại ở châu Âu với khoản lợi nhuận đáng kể. Lợi nhuận đã thu hút thêm nhiều thương nhân và ngay sau đó một đoàn các thương nhân quốc tế bắt đầu tự làm rõ với nhau. Hoạt động mua bán quế và gừng sau đó đã dẫn đến lợi nhuận cao hơn, và những thương nhân này nhanh chóng nhận ra nỗ lực của họ có thể tăng lên gấp nhiều lần bằng cách hợp lực và thu hút vốn như một cá thể thống nhất. Kết quả là công ty cổ phần đầu tiên được thành lập vào năm 1602, công ty VOC. Đối với chúng ta điều đó ngày nay rất bình thường, như VOC là ví dụ đầu tiên về việc các nhà đầu tư cổ phần góp vốn để đổi lấy sự chia sẻ trong việc làm chủ theo hình thức một tờ giấy chứng nhận. Chính phủ Hà Lan cho VOC sự độc quyền trong việc giao dịch tại châu Á cũng như quyền thuê lính và tiến hành chiến tranh với nhiệm vụ tạo ra lợi nhuận từ giao dịch quốc tế. Khả năng huy động vốn của công ty mang lại cho nó đòn bẩy để tạo nên thành công trong kinh doanh. Cổ phần trong VOC là một tài sản được nhiều người săn đón. Khi cổ phần tăng giá trị, các nhà đầu tư ban đầu nhìn thấy lợi nhuận bằng việc bán chúng cho các nhà đầu tư mới để lấy tiền mặt, và điều đó là cách mà thị trường chứng khoán đầu tiên ra đời. Amsterdam Bourse được đặt tên theo tiền thân của nó ở Antwerp và được thành lập nhanh chóng sau những dấu hiệu đầu tiên của thị trường giao dịch cổ phần của VOC. VOC tự mình tạo ra thị trường nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc trao đổi cổ phần của nó trên thị trường thứ cấp và đi kèm với khả năng theo dõi tất cả những hoạt động giao dịch. Việc tạo ra Amsterdam Bourse cho phép VOC quan sát việc lưu chuyển cổ phiếu trong chính nền tảng của mình.
Sự ra đời của thị trường chứng khoán dẫn đến sự tăng trưởng khổng lồ trong các giao dịch tài chính, điều này đòi hỏi một cơ chế thanh toán ưu việt nhất từ trước đến nay. Vì mối quan tâm đối với cổ phần của VOC gia tăng, các giao dịch tăng lên. Tất cả những giao dịch mua bán cổ phần đều được thực hiện bằng tiền, nhưng loại tiền nào các cổ đông sẽ chấp nhận? Họ sẽ yêu cầu tiền mặt , nhưng chấp nhận một túi lớn đầy những đồng vàng và bạc sẽ không có lợi cho việc trao đổi hoạt động hiệu quả. Với hơn 1000 loại tiền khác nhau lưu thông trong trung tâm thương mại quốc tế mới của Amsterdam, tình hình tiền tệ này quá phức tạp đối với một thành phố có thị trường chứng khoán đầu tiên của thế giới. Một công cụ tiền tệ được yêu cầu để thanh toán và hoàn thiện tất cả các giao dịch mua bán. Vào năm 1609, Ngân hàng Amsterdam hay Wisselbank được thành lập như một sự phát triển tự nhiên của các tổ chức tài chính theo sau sự xuất hiện của Amsterdam Bourse. Việc lưu hành cổ phần VOC cần sự cải tiến trong thanh toán bằng tiền. Sử dụng đơn vị ủy quyền tài khoản, cũng được gọi là đồng florin của Hà Lan, Ngân hàng Amsterdam triển khai một nền tảng cho việc thanh toán cho việc thanh toán miễn phí và ngay lập tức đối với tất cả những người gửi tiền. Cộng hòa Hà Lan mới được thành lập cần tiền lớp thứ hai của chính nó để hỗ trợ cho việc liên doanh thuộc địa thành công rực rỡ của nó.
Nhiệm vụ kinh doanh đầu tiên của BoA là cấm các thủ quỹ và giấy nợ của họ cũng như bắt buộc tất cả đồng vàng và bạc của thành phố phải được gửi vào ngân hàng. Thủ quỹ là những người đổi tiền của Amsterdam cho đến khi hoạt động của họ bị xem là phạm pháp. Họ giữ đồng vàng và bạc, phát hành giấy nợ dựa vào nó. Thủ quỹ là tác nhân chính giữa tiền lớp thứ nhất và thứ hai ở Amsterdam, vì vậy để BoA thu hút vốn, nó cần phải làm vậy bằng quy định chính thức. Tất cả thủ quỹ phải giao nộp kim loại quý cho Ngân hàng Amsterdam và được BoA phát hành ký quỹ. Các thủ quỹ được phép hoạt động trở lại nhiều năm sau khi bị cấm nhưng chỉ được phép giữ tiền trong một vài ngày trước khi ký quỹ tất cả tại Ngân hàng Amsterdam. BoA có thể thành công trong việc độc quyền phát hành tiền lớp thứ hai bằng cách loại bỏ quyền tiếp cận của công chúng đối với tiền lớp thứ nhất.
Khoản ký quỹ của ngân hàng BoA trở thành loại tiền được yêu thích ở khắp châu Âu, đặc biệt vì vị trí của Amsterdam là trung tâm thương mại quốc tế. Hàng hóa của VOC chinh phục châu Á và sự phổ biến của cấu trúc công ty cổ phần đã mang đến hàng loạt nguồn vốn cho thành phố. Điều này tạo điều kiện cho cuộc cách mạng thực sự đầu tiên của Ngân hàng Amsterdam: khả năng cho phép chuyển nhượng tức thì giữa những người gửi tiền. Dù là giao dịch nhỏ và lớn, việc chuyển nhượng giữa những người gửi tiền của BoA trở nên vô cùng đơn giản. Để tăng mức độ sử dụng, BoA không thu phí đối với các giao dịch chuyển nhượng nội bộ. Việc chuyển nhượng cũng không yêu càu bất kỳ giao dịch tiền xu hay tiền giấy. Chỉ có Ngân hàng Amsterdam điều chỉnh sổ cái kế toán. Tất cả điều này có nghĩa là với số lượng đăng ký mệnh giá trong và ngoài Hà Lan ngày càng tăng, chuyển tiền trở nên dễ dàng hơn rất nhiều so với việc sử dụng tiền xu hay thậm chí tiền giấy. Vì sự cải tiến về thanh toán tức thì đối với tiền lớp thứ hai này, Ngân hàng Amsterdam là ngân hàng trung ương đầu tiên bởi vì theo luật ngân hàng này là trung tâm của tất cả các giao dịch liên quan đến tiền. Nhiệm vụ thanh toán, hay thực hiện chuyển nhượng giữa những người gửi tiền là nền tảng của ngân hàng trung ương. Ngân hàng Amsterdam là động thái quản lý đối với giao dịch chứng khoán và là một cách để chính phủ kiểm soát mọi giao dịch diễn ra giữa những người gửi tiền. Nó có sự giám sát tài chính tuyệt đối với nền kinh tế bởi vì nó tập trung định tuyến tất cả những giao dịch và có tầm ảnh hưởng đối với các mối quan hệ tài chính giữa những ông chủ lớn.
Yêu cầu về đồng tiền của BoA tăng cao ở khắp châu Âu khi Amsterdam nâng cao vị thế của mình như cái nôi của nguồn vốn. Đồng florin Hà Lan được xem là tiền tệ dự trữ của thế giới trong thế kỷ XVII vì các thương nhân và doanh nghiệp khắp châu Âu dự trữ nó vì sự tin tưởng tuyệt đối với người phát ngôn. Danh hiệu tiền tệ dữ trữ của thế giới tồn tại đến tận thế kỷ XVIII.
(còn tiếp)
TH: T.Giang – CSCI
Nguồn tham khảo: Nik Bhatia – Sự tiến hóa của tiền tệ – NXB CT 2021