2/ Sự tiện ích và rủi ro của giao dịch điện tử trên thị trường chứng khoán
Giao dịch điện tử ngày càng đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội vì đó là phương thức giao dịch nhanh nhất, hiệu quả nhất, tận dụng được tối đa mọi nguồn lực. Giao dịch điện tử trên thị trường chứng khoán là kết hợp của những thành tựu khoa học kỹ thuật vào việc kinh doanh chứng khoán, thay thế cho phương thức “gạch và vữa” (brick-and-mortar) truyền thống.
Bằng phương thức giao dịch điện tử, các nhà đầu tư có thể nhận được những lợi ích sau:
+ Giảm chi phí giao dịch: một trong những lợi ích lớn nhất của giao dịch chứng khoán trực tuyến là giảm thiểu chi phí giao dịch. Nếu như theo phương thức truyền thống, nhà đầu tư sẽ phải trả từ 5 đến 9 USD cho việc thực hiện một giao dịch thì với phương thức điện tử, những giao dịch nhỏ sẽ được hưởng một mức phí thấp hơn. Còn với những giao dịch lớn, nhà đầu tư có thể thương lượng với công ty cung cấp dịch vụ để đạt mức chi phí giao dịch rất thấp (có thể chỉ là 0,01% giá trị giao dịch). Nguyên nhân là do hình thức giao dịch điện tử có thể tiết kiệm được những chi phí cố định như tiền thuê văn phòng, thiết bị, giấy tờ, lương nhân viên…
+ Tự kiểm soát lệnh giao dịch: đối với một giao dịch chứng khoán thông thường, nhà đầu tư phải thông qua người môi giới để đặt lệnh. Tuy nhiên, khi sử dụng dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến nhà đầu tư có thể tự đặt lệnh mua và bán bất cứ loại cổ phiếu nào mình thích mà không phải đối thoại hay thương lượng với người môi giới chứng khoán, vì vậy làm giảm thiểu những lỗi chủ quan của nhân viên nhập lệnh.
+ Cập nhật thông tin nhanh nhạy: cùng với việc sử dụng các chương trình phần mềm máy tính do công ty chứng khoán cung cấp, nhà đầu tư có thể tra cứu thông tin thị trường, tự sử dụng các biểu đồ phân tích về cổ phiếu, các chỉ dẫn phân tích kỹ thuật và xem các mức giá cổ phiếu ngay tức thì trên bảng hiển thị giá cổ phiếu, các lệnh mua, bán chứng khoán đều được thể hiện trên cùng một màn hình. Các thông tin thị trường rất đa dạng và luôn được cập nhật tức thời trên Internet và các thiết bị không dây. Tất cả những thông tin hỗ trợ trên giúp nhà đầu tư đưa ra những quyết định đầu tư cho mình. Ngoài ra, giao dịch điện tử có thể vượt qua nhiều trở ngại về thời gian và không gian, nhà đầu tư có thể truy cập hệ thống giao dịch 24/24 ở bất cứ nơi đâu.
+ Tiết kiệm thời gian: một trong những nhân tố thiết yếu của giao dịch chứng khoán trực tuyến là việc tiết kiệm thời gian để thực hiện lệnh giao dịch, điều này ảnh hưởng đến việc tạo ra lợi nhuận hay phải chịu thiệt hại cho nhà đầu tư. Trong hệ thống giao dịch thông thường, nhà đầu tư phải gọi điện cho nhà môi giới, hay phải đến tận công ty chứng khoán để đặt lệnh mua, bán cổ phiếu. Nhà môi giới sẽ thông báo cho nhà đầu tư những thông tin về tài khoản, về giá hiện thời của cổ phiếu và nhà đầu tư có thể quyết định mua hoặc không mua loại cổ phiếu đó. Tuy nhiên, đối với giao dịch chứng khoán trực tuyến, nhà đầu tư bằng những thông tin nhận được qua mạng Internet, chỉ cần nhấn chuột vào lệnh mua hoặc bán.
+ Tránh được các xu hướng môi giới: bằng cách tự mình đưa ra các quyết định mua, bán, nhà đầu tư có thể loại bỏ xu hướng môi giới. Bởi trên thực tế, có nhiều trường hợp người môi giới sẽ đưa ra một lời khuyên có lợi cho họ (ví dụ như người môi giới được một công ty hứa chia “hoa hồng” cho mỗi nhà đầu tư mua cổ phiếu của công ty này) và có khả năng lời khuyên này sẽ gây thiệt cho nhà đầu tư. Nhưng khi sử dụng phương thức giao dịch điện tử, nhà đầu tư hoàn toàn có thể tự mình tìm hiểu trước khi ra các quyết định mà không bị ảnh hưởng bởi ý kiến, quan điểm của một bên nào khác.
+ Đa dạng hóa đầu tư: giao dịch điện tử cho phép nhà đầu tư có thể tham gia vào bất kỳ thị trường nào trên thế giới. Do vậy, bằng phương tiện điện tử hiện đại, nhà đầu tư có thể tiến hành đầu tư vào cổ phiếu, trái phiếu, chứng khoán phái sinh ở bất cứ Sở giao dịch chứng khoán nào trong phạm vi một quốc gia hoặc trên nhiều quốc gia khác nhau.
Giao dịch điện tử trên thị trường chứng khoán khá đơn giản và thuận tiện nên đã thu hút được lượng lớn nhà đầu tư tham gia vào loại hình giao dịch này. Tuy nhiên, thực tế luôn xuất hiện một rủi ro đối với những người tham gia vào các giao dịch điện tử trên thị trường chứng khoán.
+ Rủi ro về thông tin sai lệch: một trong những rủi ro có thể xuất hiện là những trò lừa đảo thông qua phương tiện điện tử thông dụng (điện thoại, email…). Những kẻ lừa đảo sử dụng các công cụ Internet khác nhau để thực hiện hành vi lừa đảo của họ. Các công cụ đó bao gồm spam (thư rác), chat (hội thoại), thư quảng cáo để gửi tới các nhà đầu tư những thông tin mang tính lừa đảo. Một công cụ khác là việc xây dựng những website mà có giao diện khá phức tạp với nhà đầu tư, và một số nhà đầu tư cho rằng, những website như vậy có độ xác thực cao. Ngoài ra, rất nhiều thư điện tử được tìm thấy trên Internet với nội dung cố gắng thuyết phục người đọc đưa ra quyết định mua nhanh chóng hoặc bán ngay cổ phiếu của họ trước khi giá cổ phiếu đó tăng hoặc giảm. Những người viết những thư điện tử này sư dụng những dữ liệu kinh tế và cổ phiếu danh tiếng để tạo ra sức thuyết phục mạnh mẽ, hoặc họ đưa ra bằng chứng sở hữu thông tin nội gián về loại cổ phiếu đặc biệt nào đó. Mục tiêu của kẻ lừa đảo là kiếm lời dựa trên những nhà đầu tư ngây thơ và cả tin. Sự thực là nếu nhà đầu tư tin vào những điều họ nói thì sẽ bị mất tiền.
+ Rủi ro về thời gian nhập lệnh và khớp lệnh: rủi ro về tốc độ đường truyền tác động đến khả năng thâm nhập vào tài khoản của nhà đầu tư và chuyển lệnh đầu tư, hoặc trong khi truyền tải qua mạng Internet, lệnh giao dịch có thể bị treo, bị ngừng, bị trì hoãn, hoặc có lỗi dữ liệu, hoặc việc nhận dạng các tổ chức hoặc nhà đầu tư có thể không chính xác, hay giá cả thị trường và các thông tin chứng khoán khác có thể có lỗi hoặc sai lệch. Khi đường truyền của nhà cung cấp dịch vụ kém hoặc sử dụng quá tải, nhà đầu tư không thể đăng nhập vào tài khoản của mình hoặc không thể chuyển lệnh mua, bán chứng khoán của mình vào đúng thời điểm cần thiết, hoặc căn cứ trên những thông tin sai lệch do lỗi mạng mà nhà đầu tư đưa ra các quyết định đầu tư không chính xác. Rủi ro này đôi khi là bất khả kháng, đòi hỏi nhà đầu tư khi lựa chọn nhà cung cấp dịch vụ phải tìm hiểu kỹ về khả năng, năng lực thực sự của các công ty cung cấp dịch vụ này.
+ Rủi ro về bảo mật: rủi ro là các giao dịch điện tử có thể bị xâm nhập và lộ thông tin bởi những kẻ đột nhập; tuy nhiên, cũng có rất nhiều cách để có thể làm cho các giao dịch điện tử trở nên an toàn. Công nghệ phổ biến nhất được sử dụng để làm cho giao dịch điện tử an toàn là mã hóa. Mã hóa thay đổi các ký tự của giao dịch và do đó chúng không thể đọc được trừ khi có khóa giải mã. Nếu muốn gửi một lệnh điện tử trên Internet hoặc qua điện thoại và muốn bảo đảm rằng bên duy nhất có thể nhận lệnh này là người nhận thì người gửi cung cấp cho người nhận từ khóa. Mã hóa là một phương pháp tin cậy và an toàn để gửi thông tin trên Internet. Các máy chủ và các bộ trình duyệt đều có chương trình mã hóa. Vì vậy, từ khóa được gửi và nhận mà không cần đến sự can thiệp của con người. Tuy nhiên, lỗi về bảo mật cũng vẫn có thể xảy ra.
+ Rủi ro về hành vi đầu tư: nhà đầu tư căn cứ trên những thông tin nhận được qua các nhà cung cấp dịch vụ có thể thực hiện giao dịch quá nhiều, vượt kế hoạch, làm tăng chi phí giao dịch, tăng thuế liên quan… Đây là loại rủi ro chủ quan do chính sự hiểu biết của nhà đầu tư gây nên và đòi hỏi có sự rèn luyện kỹ năng, sự hiểu biết, khả năng kiềm chế của chính nhà đầu tư. Theo nghiên cứu về buôn bán quá mức được công bố trên Tạp chí Addictive Behaviors, các nhà đầu tư thực hiện giao dịch chứng khoán trực tuyến có khả năng bị “nghiện” và coi đầu tư như hành vi đánh bạc.
+ Rủi ro thị trường: giao dịch điện tử làm giảm mức độ tiếp xúc giữa các công ty chứng khoán với các nhà đầu tư, do đó nhà đầu tư dễ gặp phải những rủi ro thị trường. Trong phạm vi giao dịch trực tuyến, những tác nhân thao túng thị trường sẽ dễ gây ra các hành vi gian lận hơn. Khi đó, rất cần tới vai trò quan trọng của các nhà chức trách nhằm thiết lập một thị trường ổn định.
Mạng Internet gần như là yếu tố quyết định cho mọi hình thức thực hiện giao dịch điện tử. Công nghệ càng hiện đại thì giao dịch điện tử càng có cơ hội phát triển. Tuy nhiên, điều đó cũng đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp sẽ phải tăng chi phí đầu tư cho công nghệ và người sử dụng phải luôn luôn học hỏi để nâng cao kiến thức sử dụng công nghệ.
(còn tiếp)
TH: T.Giang – CSCI
Nguồn: Phạm Thị Giang Thu, Nguyễn Thu Trang, Nguyễn Ngọc Lương – Pháp luật về giao dịch điện tử trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam – NXB CTQG 2020