Thâu nạp giới tinh hoa
Một khi tiềm năng kinh tế của những người nghèo – số cử tri lớn nhất trong quốc gia – đã được phát hiện và thể hiện sự ủng hộ của họ đối với cải cách, các nhà cải cách sẽ phải chú ý đến tầng lớp ưu tú. Đây là thời điểm để phá vỡ ảo giác của họ rằng, việc nhấc lồng kính đi chỉ làm lợi cho những người nghèo. Khắc phục khoảng cách giữa các giai cấp không chỉ có lợi ích xã hội chung. Sự tích hợp pháp luật kiểu này có thể giúp hầu hết mọi nhóm lợi ích trong quốc gia. Hệt như khi các nhà cải cách thu thập những sự thực và các số liệu để giành được sự ủng hộ của những người nghèo, họ phải dùng những sự thật và số liệu khác để lôi kéo những giới có thế lực. Các giới ưu tú phải ủng hộ cải cách không phải từ chủ nghĩa yêu nước hoặc chủ nghĩa vị tha, mà bởi vì nó cũng sẽ làm cho túi tiền của họ lớn lên.
Thí dụ, đưa khu vực ngoài pháp luật vào trong luật sẽ mở ra cơ hội cho các chương trình to lớn về xây dựng nhà ở rẻ tiền, những chương trình sẽ cung cấp cho những người nghèo nhà ở không chỉ được xây tốt hơn mà còn rẻ hơn nhiều so với việc họ phải tự xây dựng trong khu vực ngoài pháp luật. Làm một cái nhà trong thế giới hỗn loạn của khu vực ngoài pháp luật tương đương với việc mặc quần áo bằng cách đi giày trước rồi sau đó mới đi tất. Hãy xem một người nhập cư mới từ vùng nông thôn phải làm gì để tạo ra một chỗ ở cho gia đình mình trong một khu phố ổ chuột ở ngoại ô của một thành phố lớn. Đầu tiên, anh ta không chỉ phải tìm một nơi cho chỗ ở của anh ta, mà anh ta còn phải đích thân chiếm miếng đất ấy cùng với gia đình mình. Bước tiếp theo là dựng lên một cái lều bạt hoặc một cái chòi làm bằng, tùy thuộc vào mỗi nước, chiếu cói, vách đất, giấy bồi, gỗ dán, tôn múi, hoặc thùng sắt tây – và như thế khoanh chiếm đất về mặt vật lý (bởi vì không có cách chiếm hợp pháp). Người nhập cư và gia đình anh ta sau đó sẽ dần dần đưa đồ gỗ và các đồ gia dụng vào. Hiển nhiên, họ cần dinh thự tốt hơn và bền chắc hơn. Nhưng làm sao để xây nó nếu không khả năng tiếp cận tín dụng? Họ làm như bất kể ai khác làm – tích trữ các vật xây dựng rắn và bắt đầu xây một căn nhà khá hơn, từng giai đoạn một, phù hợp với loại vật liệu xây dựng nào họ có thể tích tụ được.
Một khi dân cư của một trong những vùng mới này được tổ chức khá tốt để bảo vệ gia sản của họ hoặc các nhà chức trách địa phương cảm thấy thương hại sự túng thiếu của họ, họ có thể làm vỉa hè, chỗ đổ rác, đưa điện và nước vào – đặc biệt, cái giá phải trả là một phần nhà của họ để nối vào các tiện ích công. Chỉ sau nhiều năm xây đi xây lại, và tiết kiệm vật liệu xây dựng, cuối cùng các chủ nhà mới có khả năng sống thoải mái.
Ở phương Tây, việc tạo ra một chỗ ở tương đương với việc đi tất trước khi đi giày và như thế ít nguy hiểm, ít tốn kếm và ít xuống cấp hơn. Một người phát triển nhà ở thường có chứng thư quyền sở hữu đối với đất, cái mà cho anh ta sự an toàn để phát triển hạ tầng (lát đường, các tiện ích công như điện, nước, viễn thông…). Sau đó anh ta bán nhà, cái mà anh ta sẽ xây theo sở thích của người mua. Các chủ mới, những người có lẽ vay phần lớn tiền mua nhà từ một ngân hàng, sau đó sẽ đưa đồ gỗ của họ vào và cuối cùng, đưa lũ trẻ và chó, mèo đến.
Ngay khi những người nghèo trở nên có trách nhiệm giải trình dưới luật chính thức, họ sẽ có đủ khả năng mua nhà giá rẻ và như thế thoát khỏi thế giới hỗn độn của khu vực ngoài pháp luật. Giới ưu tú sau đó cũng sẽ bắt đầu được thưởng: các nhà xây dựng và sản xuất vật liệu xây dựng sẽ thấy thị trường của họ mở rộng, các ngân hàng, các công ty thế chấp, các cơ quan về quyền sở hữu và các hãng bảo hiểm cũng vậy. Chính thức hóa cũng sẽ giúp các nhà cung cấp các tiện ích công cộng biến các địa chỉ nhà ở thành các địa điểm tiếp nhận đáng tin cậy. Nó sẽ cung cấp cho các chính phủ và các doanh nghiệp thông tin và địa chỉ phục vụ cho việc buôn bán, bảo đảm lợi ích, và thu nợ, phí và thuế. Ngoài ra, một hệ thống quyền sở hữu chính thức sẽ cung cấp một cơ sở dữ liệu cho các quyết định đầu tư về y tế, giáo dục, đánh giá thuế và lên kế hoạch bảo vệ môi trường.
Quyền sở hữu hợp pháp phổ biến thậm chí sẽ giúp giải quyết những phàn nàn, kêu ca ầm ĩ nhất và dai dẳng nhất của họ về sự phình lên ngày càng nhiều người nghèo đô thị – sự cần thiết phải có nhiều “luật và trật tự” hơn. Xã hội dân sự trong các nền kinh tế thị trường không phải đơn thuần tạo ra do sự phồn vinh hơn. Quyền đối với quyền sở hữu cũng sinh ra sự tôn trọng pháp luật. Như nhà sử học kiệt xuất Richard Pipes đã chỉ ra trong cuốn sách của ông về Cách mạng Nga:
Quyền sở hữu tư nhân có thể được cho là định chế quan trọng duy nhất của sự hội nhập xã hội và chính trị. Quyền sở hữu tài sản tạo ra một cam kết đối với trật tự chính trị và pháp lý, bởi vì cam kết đói với trật tự chính trị và pháp lý bảo đảm các quyền sở hữu: nó biến người công dân thành một người đồng tự chủ, như nó vốn có. Như thế, quyền sở hữu là phương tiện chính để khắc sâu vào tâm trí quần chúng nhân dân sự tôn trọng pháp luật và mối quan tâm bảo tồn hiện trạng. Bằng chứng lịch sử chỉ ra rằng, các xã hội với sự phân phối quyền sở hữu rộng rãi, cụ thể là về đất và nhà ở, có tính bảo thủ hơn và ổn định hơn, và vì lý do đó nó có khả năng chống đỡ và phục hồi hơn đối với các loại biến động. Theo cách đó, nông dân Pháp, những người ở thế kỷ XVIII là một nguồn gây bất ổn định, thì ở đầu thế kỷ XIX, do kết quả của Cách mạng Pháp, đã trở thành cột trụ của chủ nghĩa bảo thủ.
Khi những người nghèo có lòng tin rằng, đất đai và các doanh nghiệp của họ là của họ một cách hợp pháp, thì sự tôn trọng của họ với quyền sở hữu của những người khác tăng lên.
Các hồ sơ quyền sở hữu chính thức, được cập nhật, cũng sẽ cung cấp cho cảnh sát thông tin cần thiết để giữ gìn văn minh. Trong các quốc gia đang phát triển và xã hội chủ nghĩa trước đây, một trong những đặc điểm chính của những người sống ngoài vòng pháp luật là không có một địa chỉ hợp pháp. Khi có tội phạm, cảnh sát không có hồ sơ, manh mối, hoặc những thông tin cần thiết khác trên cơ sở quyền sở hữu để “lần theo dấu vết” những kẻ bị tình nghi hàng đầu. Đó là lý do vì sao các nhà chức trách thực thi pháp luật không thể có khả năng chọn lựa như các đồng nghiệp phương Tây khi vây bắt các nghi can và như vậy dễ có nguy cơ vi phạm các quyền dân sự của những người dân vô tội.
Quyền sở hữu chính thức cũng có xu hướng ngăn bớt những ứng xử ngỗ ngược. Khi người dân buộc phải chia tài sản đất đai của mình thành những mảnh nhỏ và nhỏ hơn, những người thừa kế của những người thừa kế, bị chen lấn bật ra khỏi đất của gia đình, có nhiều khả năng sẽ đi chiếm đất ở nơi khác. Cũng vậy, khi một cá nhân không thể chứng minh được anh ta sở hữu bất kể thứ gì, nhiều khả năng là anh ta sẽ phải hối lộ bộ máy quan liêu, hoặc với sự giúp đỡ của hàng xóm của mình, nắm lấy luật vào tay của chính anh ta. Còn tồi hơn, không có luật tốt để thực thi các nghĩa vụ, xã hội sẽ mời gọi bọn gangster và bọn khủng bố đến làm việc. Các đồng của tôi và tôi đã tiến hành các chiến dịch cấp chứng thư quyền sở hữu chính thức, những chiến dịch đã loại bỏ bọn khủng bố bằng cách thâu nạp chúng với vai trò là lực lượng an ninh của khu vực, chống lại sự đe dọa thực sự hoặc tưởng tượng về tướt đoạt đất.
Quyền sở hữu cũng cung cấp một giải pháp khả dĩ hợp pháp cho buôn bán ma túy. Chừng nào mà những người nông dân còn là những người chủ đất bất hợp pháp, thì các cây trồng ngắn ngày đem lại tiền, như coca và thuốc phiện, vẫn là sự lựa chọn khả dĩ duy nhất của họ. Đối với những người nông dân nhỏ ở một số vùng của thế giới đang phát triển, tiền ứng trước của những kẻ buôn bán ma túy trên thực tế là khoản tín dụng duy nhất sẵn có, và bởi vì những thỏa thuận quyền sở hữu của họ không xuất hiện trong hệ thống chính thống, các cơ quan thực thi pháp luật thậm chí chẳng thể tìm nổi họ, đứng nói đến tiến hành một thỏa thuận thay thế cây trồng có thể thực thi được. Thiếu sự bảo vệ pháp lý cũng có nghĩa là những người trồng cây ma túy phải tụ họp lại thành đoàn để bảo vệ tài sản của họ hoặc mời bọn buôn bán ma túy đến bảo vệ. Không có một hệ thống quyền sở hữu chính thức, hệ thống bao gồm cả những người chủ đất như vậy, thì việc kiểm soát trồng cây may túy, săn đuổi những kẻ buôn bán ma túy, và xác định những người gây ô nhiễm môi trường, trở nên không thể thực hiện được. Chẳng có cách nào để các nhà chức trách thâm nhập vào những thỏa thuận quyền sở hữu ngoài pháp luật chặt chẽ mà người dân tạo ra để bảo vệ quyền lợi của họ.
Hợp pháp hóa quyền sở hữu không phải là việc cứu tế đối với những người nghèo. Tạo ra một thị trường có trật tự, cái làm cho các chủ sở hữu có trách nhiệm giải trình và cấp cho họ các chứng thư sở hữu nhà có giá để tài trợ, sẽ tạo ra một thị trường mở rộng, cổ vũ luật và trật tự, và đặt tiền bạc vào túi giới tinh hoa.
(còn tiếp)
TH: T.Giang – SCDRC
Nguồn tham khảo: Hernando de Soto – Bí ẩn của vốn – NXB CTQG 2016.
