Thị trường là động lực tối thượng – Phần II

Hầu hết những ngân hàng lớn tại châu Á hiện đang cung cấp các dịch vụ ngân hàng thông qua các kênh điện tử (e-banking) hoặc qua môi trường di động (m-banking). Các nhà bán lẻ đang tích cực tung ra các nền tảng trực tuyến như một phương tiện thay thế để thực hiện các hoạt động kinh doanh với khách hàng. Các doanh nghiệp hoạt động trong ngành công nghiệp ô tô và giao thông vận tải đang cung cấp các ứng dụng trực tuyến và/hoặc ứng dụng di động nhằm mang lại trải nghiệm số cho các khách hàng của họ. Ngay cả khu vực công cũng đang trở nên sôi nổi hơn với dịch vụ quản trị điện tử (e-gorvernance) dựa trên nền tảng kỹ thuật số cho các công dân.

Không cần nói cũng thấy công nghệ đã đặt ra một thách thức lớn cho hầu hết các doanh nghiệp dưới hình thức những xáo trộn thị trường. Nhưng dưới sự đe dọa của những thách thức cũng còn đó những cơ hội cho những doanh nghiệp nào dám đương đầu với tình thế một cách sáng tạo.

Diện mạo mới của cạnh tranh

Những xáo trộn gây ra bởi công nghệ không chỉ giúp loại bỏ ranh giới cạnh tranh giữa các quốc gia như Harold Sirkin đã đề cập. Số hóa cũng làm mất ranh giới giữa các ngành nghề. Cạnh tranh ngày nay có thể xảy ra ở bất kỳ ngành công nghệ hay lĩnh vực nào.

Hãy thử xem qua một ví dụ khác trong ngành khách sạn. Các khách sạn không chỉ cạnh tranh với những đối thủ của mình, mà còn phải đối mặt với những mối đe dọa từ các doanh nghiệp như Airbnb, nơi chỉ đơn giản là tập hợp các danh sách những căn hộ cho thuê tại một thành phố cụ thể. Trang web của doanh này có trên 1.500.000 danh sách ở 190 quốc gia và 34.000 thành phố và cung cấp đủ loại hình lựa chọn cho các khách du lịch dựa trên giá, chất lượng chỗ ở và địa điểm. Được thành lập vào tháng 8/2008 và có trụ sở tại San Francisco, California, Airbnb là một công ty được điều hành và sở hữu tư nhân (Brennan, 2011).

Các công ty vận tải truyền thống dường như đang “hoảng loạn” khi phải đối mặt với mối đe dọa thực sự. Sự nổi lên của các mạng lưới vận tải dựa trên nền tảng trực tuyến như Uber – tương tự như một số loại hình khác tại châu Á – Grab của Malaysia, Didi Chuxing của Trung Quốc (trước đó là Didi Kuaidi), và GoJek của Indonesia – đã tạo nên một làn sóng phản ứng tiêu cực từ các doanh nghiệp vận tải truyền thống, đặc biệt từ những nhà cung cấp dịch vụ taxi. Về phía các chính phủ liên uan cũng đang gánh chịu nhiều áp lực. Họ đang phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan đặc biệt kể từ khi những mạng lưới vận tải với nền tảng trực tuyến ngày càng trở nên phổ biến đối với khách hàng, dù cho vẫn còn tồn tại câu hỏi rằng có nên cho phép những mạng lưới này phát triển mạnh mẽ hay không khi mà chúng đang ảnh hưởng tiêu cực đến các doanh nghiệp vận tải truyền thống. Các doanh nghiệp này nhận thấy được tình thế bất lợi vì sự tiện nghi cùng mức giá cả hợp lý mà những công ty vận tải thay thế mang lại thậm chí các công ty này có thể không tuân thủ theo những quy định hoạt động chung.

Những sự xáo trộn tương tự từ lâu đã xuất hiện ở các ngành công nghiệp khác. Craigslist, một trang web quảng cáo rao vặt, nơi liên kết những người mua và người bán địa phương lại với nhau, đã làm cho vị thế của báo chí trở nên lỗi thời. Trang Amazon.com đã gây nên sự xáo trộn đối với các nhà xuất bản và những hiệu sách. Google và Baidu đã làm cho các thư viện trở nên ít được quan tâm hơn. Và danh sách này vẫn còn kéo dài. Trên thực tế, ngay cả những lĩnh vực bảo thủ như ngân hàng cũng không còn tránh được ảnh hưởng từ những sự xáo trộn nữa. Hiện tại, các ngân hàng đang phải cạnh tranh với những đối thủ mới, từ các nhà khai thác viễn thông và các công ty tài chính (Khung 3.1).

Khung 3.1: Các đối thủ mới trong ngành ngân hàng châu Á Hệ thống tiền di động Hệ thống tiền di động, còn được biết đến với tên gọi thanh toán di động hay ví điện tử, là các dịch vụ thanh toán hoạt động dưới các quy định, luật lệ về tài chính và được thực hiện từ hoặc thông qua một thiết bị di động. Thay vì phải chi trả bằng tiền mặt, chi phiếu, hoặc thẻ tín dụng, khách hàng có thể sử dụng điện thoại di động để thanh toán cho một loạt các sản phẩm và dịch vụ khác nhau. Theo số liệu từ Ngân hàng Thế giới (WB) năm 2012, các nước có tỷ lệ tài khoản ngân hàng chính thức thấp nhất ở hu vực châu Á lần lượt là: Campuchia đứng đầu với 3,6%, xếp thứ hai là Pakistan với 10% và Indonesia xếp thứ 3 với 19,5%; Việt Nam và Philippines lần lượt chiếm 21 và 26%. Ở khu vực Nam Á, có khoảng 33% người từ 15 tuổi trở lên có tài khoản tại một tổ chức tài chính chính thống vào năm 2012, theo ước tính của Ngân hàng Thế giới. Số liệu này cũng cho thấy rằng 67% dân số tiềm năng chưa có giao dịch tài chính tại các ngân hàng, điều này làm cho Nam Á trở thành một trong những khu vực tăng trưởng tiềm năng nhất trên thế giới đối với ngành công nghiệp thương mại di động. Sandy Shen, giám đốc nghiên cứu của công ty Gartner cho biết: “Đối với khu vực phi ngân hàng, các ngân hàng không nắm giữ vai trò dẫn dắt. Khu vực này đang được kiểm soát chủ yếu bởi ngành viễn thông với phạm vi phủ sóng rộng hơn về mạng lưới phân phối và có mối quan hệ khách hàng tốt hơn với những người sử dụng dịch vụ di động của họ”. Cho vay ngang (Peer-to-Peer Lending) Cho vay ngang hàng (P2P Lending) là việc cung cấp các khoản vay cho các cá nhân hoặc doanh nghiệp thông qua các dịch vụ trực tuyến giúp kết nối người đi vay người cho vay lại với nhau. Do các công ty cho vay theo hình thức P2P cung cấp những dịch vụ này hoàn toàn dựa trên nền tảng trực tuyến nên họ có thể hoạt động với chi phí quản lý thấp hơn và cung cấp các dịch vụ với mức giá rẻ hơn so với các tổ chức tài chính truyền thống. Vì vậy, những người cho vay thường kiếm được phần lợi nhuận cao hơn so với các sản phẩm tiết kiệm và đầu tư mà ngân hàng cung cấp, trong khi người đi vay có thể vay tiền với lãi suất thấp hơn, ngay cả sau khi công ty cho vay P2P đã thu một khoản phí cho việc tìm đối tác cho vay cũng như kiểm tra khả năng trả nợ của người đi vay. Theo Tổ chức Quốc tế các Ủy ban chứng khoán, Hàn Quốc và Trung Quốc là những quốc gia chiếm thị phần lớn nhất trong thị trường tài chính P2P và thị trường chứng khoán vào năm 2013. Một báo cáo khác từ công ty nghiên cứu và tư vấn Celent đã chỉ ra rằng thị trường cho vay P2P ở Trung Quốc đã đạt đến mức giao dịch 940 triệu USD Mỹ vào năm 2012 và được kỳ vọng sẽ tiếp tục tăng trưởng vào những năm sắp tới. Ngân hàng chỉ hoạt động trực tuyến Các nhà khởi nghiệp công nghệ ở Trung Quốc là những người tiên phong trong lĩnh vực ngân hàng chỉ hoạt động trực tuyến tại châu Á. Ngân hàng trực tuyến đầu tiên của Trung Quốc là một liên doanh được điều hành bởi tập đoàn Tencent Holdings – nơi sản xuất, phát hành các trò chơi và mạng xã hội. WeBank là một trong năm tổ chức được cấp giấy phép hoạt động theo một chương trình thí điểm của chính phủ nhằm thành lập những ngân hàng do tư nhân điều hành, đây được xem như là một phần trong các động thái mở rộng ngành ngân hàng Trung Quốc. Các ngân hàng được cấp phép trong chương trình này dự kiến sẽ tập trung vào việc mở rộng tiếp cận tài chính cho các doanh nghiệp nhỏ và rất nhỏ, cũng như cho các cá nhân. Tencent nắm quyền quản lý WeChat – ứng dụng nhắn tin di động và mạng xã hội rất phổ biến và là một trong những mạng xã hội lớn nhất tại Trung Quốc, với 549 triệu người dùng hoạt động hàng tháng (tính đến quý I năm 2015). WeChat hiện đã cung cấp các dịch vụ tài chính cho người dùng dưới dạng thẻ ngân hàng kết nối với tài khoản WeChat của họ cùng với nền quản lý tài sản của Tencent, mang đến cho khách hàng cơ hội đầu tư vào các sản phẩm đầu tư của bên thứ bên thứ ba thông qua điện thoại thông minh của họ. WeBank phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt đến từ tập đoàn mua sắm trực tuyến Alibaba Group Holding Ltd. và đối tác tài chính – dịch vụ của tập đoàn này là Ant Financial Services Group. Tập đoàn Ant Financial điều hành một ngân hàng trực tuyến với tên gọi Mybank và đã bắt đầu đợt huy động vốn lần thứ hai vào năm 2016. Một năm trước đó, Ant Financial đã huy động được hơn 12 tỷ NDT (1,82 tỷ USD) trong đợt huy động vốn đầu tiên từ các nhà đầu tư bên ngoài. Mức độ mà những đối thủ trực tuyến có thể thâm nhập và làm xáo trộn ngành ngân hàng Trung Quốc phần nào vẫn còn phụ thuộc vào những quy định của chính phủ Trung Quốc. WeBank và Mybank có thể chưa phải là mối đe dọa đối với các ngân hàng Trung Quốc hiện tại, nhưng trong tương lai có thể thấy rằng những đối thủ mới sẽ bắt đầu thay đổi viễn cảnh về ngành ngân hàng ở Trung Quốc.

(còn tiếp) 

TH: T.Giang – SCDRC

Nguồn tham khảo: Hermawan Kartajaya, Philip Kotler, Hooi Den Huan – Marketing để cạnh tranh – NXB Trẻ 2018.

Advertisements

Thị trường là động lực tối thượng – Phần I

Mọi người đang có sự chuyển dịch toàn bộ hành vi của mình, từ thế giới phi kỹ thuật số sang môi trường điện thoại di động, từ việc đặt xe taxi đến mua sắm, thanh toán cho các dịch vụ, xe video hay liên lạc với gia đình.

Mod Khairil Abdullah, Tổng giám đốc nhánh Dịch vụ Kỹ thuật số tại Công ty Axiata

Thị trường là nơi mà các tác lực cung và cầu hoạt động. Đây là nơi mà các công ty – những nhà cung cấp giá trị – cạnh tranh với nhau để chiếm lĩnh được tâm trí cũng như chinh phục được trái tim của khách hàng – những người đòi hỏi giá trị. Trong thế giới kinh doanh, thị trường đóng vai trò như một cửa sông tập trung những dòng thay đổi xảy ra ở tầm vĩ mô chảy về. Bên cạnh đó, cuộc cách mạng công nghệ cũng thúc đẩy những sự thay đổi về mặt kinh tế, chính trị – luật pháp và văn hóa – xã hội, tất cả những thay đổi đó đều có ảnh hưởng đến thị trường.

Một vài quốc gia tại châu Á đã trải qua sự thay đổi trong cơ cấu thị trường, điều này chắc chắn dẫn đến những cuộc cạnh tranh lớn hơn. Công nghệ phát triển, theo đó tính hiện hữu của thông tin ngày càng cao, đã thúc đẩy những sự thay đổi sâu sắc trong hệ thống chính trị tại một số quốc gia. Một nền kinh tế mở như vậy đồng nghĩa với việc ranh giới của những rào cản độc quyền đã bị suy giảm đáng kể. Trong một số ngành công nghiệp quan trọng như viễn thông và ngân hàng, chúng ta chứng kiến sự đổ xô của những nhà đầu tư cá nhân, cả trong và ngoài nước, tham gia vào thị trường. Môi trường kinh doanh với cường độ cạnh tranh ngày một tăng buộc những bên tham gia phải liên tục đổi mới và nâng cao tính hiệu quả trong hoạt động của mình. Khách hàng là người hưởng lợi nhiều từ sự phát triển này, không chỉ đơn thuần ở việc lựa chọn đa dạng hơn sản phẩm và dịch vụ.

Bên cạnh đó, công nghệ cũng không ngừng có những bước tiến mới. Sự nổi lên của Internet cùng với các công nghệ liên quan đã làm cho “thế giới phẳng”, như Friedman (2005) đã tuyên bố trong quyển sách The World id Flat (Thế giới phẳng) của mình. Các rào cản giữa các quốc gia dường như đã bị nhấn chìm trong làn sóng thay đổi được biết đến với tên gọi Toàn cầu hóa 3.0. Trong bối cảnh này, Sirkin và cộng sự (2008) đã chỉ ra rằng thế giới kinh doanh sẽ phải đối mặt với một hiện tượng gọi là “tính toàn cầu”, theo đó một công ty sẽ phải cạnh tranh với mọi đối thủ ở khắp mọi nơi, về mọi mặt. Ông viết, “Bạn đang nhìn vào tương lai, khi mà các công ty Hoa Kỳ, châu Âu, Nhật Bản và các công ty từ những thị trường bão hòa khác không chỉ cạnh tranh với nhau, mà còn cạnh tranh với các công ty Trung Quốc và các công ty có khả năng cạnh tranh cao đến từ mọi nơi trên thế giới: Argentina, Brazil, Chile, Ai Cập, Hungary, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, Mexico, Ba Lan, Nga, Thái Lan, Thổ Nhĩ Kỳ, Việt Nam và cả những nơi bạn không ngờ tới được”.

Tuy nhiên, điều duy nhất bất biến chính là sự thay đổi. Cuộc cách mạng công nghệ hiện tại tiếp tục tạo ra những biến động thị trường mới, đặc biệt là ở khu vực châu Á. Bài này tập trung thảo luận về vấn đề cuộc cách mạng kỹ thuật số đã thay đổi bộ mặt của những lực lượng thị trường như thế nào. Cạnh tranh đang ngày càng trở nên sôi nổi hơn trong khi khách hàng ngày càng trở nên gắn kết. Tất yếu, thị trường tự bản thân nó phải đặt ra yêu cầu cho sự ra đời của một mô hình tiếp thị mới.

Khi Công nghệ gây xáo trộn Thị trường

Christensen (1997, giáo sư của Trường Kinh doanh Harvard, trong tác phẩm Tình thế lưỡng nan của nhà cải cách: Khi công nghệ làm cho những công ty vĩ đại nhất thất bại của mình đã giới thiệu thuật ngữ công nghệ gây xáo trộn, mà trước đó thuật ngữ này đã được ông sử dụng nhưng với một cái tên khác – cách tân xáo trộn. Tuy nhiên, xuất phát điểm của thuật ngữ công nghệ gây xáo trộn có lịch sử lâu đời hơn, thuật ngữ này được Schumpeter sử dụng lần đầu tiên vào năm 1942. Trong quyển sách của mình, tác giả đã miêu tả công nghệ xáo trộn là sự đổi mới về công nghệ, sản phẩm hoặc dịch vụ áp dụng một “chiến lược gây xáo trộn” chứ không phải một chiến lược “mang tính cách mạng” hay “duy trì” để lật đổ các công nghệ đang chiếm ưu thế hiện tại hoặc các sản phẩm hiện có trên thị trường. Bảng 3.1 chỉ ra một số ví dụ về công nghệ gây xáo trộn.

Bảng 3.1 Các ví dụ về công nghệ gây xáo trộn
Công nghệ gây xáo trộn	Sản phẩm bị đào thải hoặc lỗi thời
Nhiếp ảnh kỹ thuật số	Máy ảnh cơ
Điện thoại di động	Thư, điện tín, điện thoại truyền thống
Máy tính xách tay, máy tính bảng	Máy tính để bàn
Tải nhạc	Các loại đĩa nén, CD
Sách điện tử	Sách giấy
Internet	Xuất bản truyền thống, báo chí, tạp chí in…

Đối mặt với những xáo trộn diễn ra ngày càng nhanh này, các doanh nghiệp cần phải hành động nhanh chóng để xác định và thích nghi với những sự thay đổi công nghệ chính yếu, từ đ1o tránh được rủi ro bị đào thải khỏi thị trường do cạnh tranh. Ngành công nghiệp dịch vụ bưu chính tại châu Á với tuổi đời gần một thế kỷ có lẽ đang cảm nhận được mối đe dọa ngày càng rõ ràng từ công nghệ di động. Tuy nhiên, việc triển khai các chiến lược đa dạng hóa trong vài năm qua đã mang lại những kết quả khích lệ rất đáng ngạc nhiên. Báo cáo của ngành bưu chính toàn cầu năm 2013 chỉ ra rằng tổng doanh thu ngành tại châu Á đã tăng 10,8% trong giai đoạn 2011 – 2012. Chiều hướng tích cực này chủ yếu là kết quả của sự tăng trưởng doanh số các hình thức phi thư tín với mức tăng trung bình là 56,4%. Do đó, trong thời kỳ mà lượng thư từ giảm 3,1%, các công ty dịch vụ bưu chính vẫn có thể bù đắp được từ các nguồn thu khác, trong đó đặc biệt là lượng giao dịch các bưu kiện đã tăng lên đến 4% (theo tổ chức International Post Corporation, 2013).

Mặc dù sự phát triển của công nghệ di động và công nghệ kỹ thuật số đã làm cho các dịch vụ thư tín thông thường từng là trụ cột của các công ty dịch vụ bưu chính trở nên ít phổ biến hơn, nhưng các công ty vẫn có thể tận dụng và khai thác các cơ hội nảy sinh từ tiến bộ công nghệ. Chẳng hạn, sự tăng trưởng nhanh chóng của các giao dịch thương mại điện tử ở châu Á đã làm gia tăng đáng kể lượng hàng hóa vận chuyển. Điều này có ý nghĩa tích cực đối với việc kinh doanh vận chuyển bưu kiện do các công ty dịch vụ bưu chính quản lý. Sự đa dạng hóa cũng có thể được triển khai dưới hình thức các dịch vụ tài chính được cung cấp cho khách hàng. Khả năng kết nối rộng lớn hơn thông qua dịch vụ bưu chính tại các khu vực nông thôn tỏ ra đặc biệt hữu ích vì nó có thể được sử dụng làm kênh trung gian cho các giao dịch tài chính, bao gồm việc thanh toán, nhờ sự hợp tác với khu vực ngân hàng.

Để xây dựng một doanh nghiệp bền vững trong kỷ nguyên kết nối hiện nay, một cách khác là áp dụng công nghệ rộng rãi hơn. Cứ theo đuổi các phương thức kinh doanh cũ sẽ chỉ khiến các khách hàng ngoảnh mặt lại với mình. Ngày nay, tất cả những doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực khác nhau đang mở rộng việc sử dụng công nghệ số và di động trong kinh doanh với mức độ áp dụng khác nhau: một số doanh nghiệp chỉ đơn giản sử dụng mạng xã hội để tương tác với khách hàng trong khi một số khác đang cung cấp các ứng dụng hoặc dịch vụ di động riêng như các giá trị phụ trội hay xây dựng những nền tảng giao dịch trực tuyến riêng cho mình.

(còn tiếp) 

TH: T.Giang – SCDRC

Nguồn tham khảo: Hermawan Kartajaya, Philip Kotler, Hooi Den Huan – Marketing để cạnh tranh – NXB Trẻ 2018.

Giao thức tín nhiệm – Phần cuối

Thổi hồn cho sự vật và khiến chúng hoạt động

Những nhà công nghệ và các tác giả truyện khoa học viễn tưởng từ lâu đã vẽ ra hình ảnh một thế giới với mạng lưới Internet liền mạch toàn cầu, có thể nắm bắt được mọi sự kiện, hành động, và biến đổi trên Trái đất. Công nghệ blockchain có thể cho phép vạn vật hợp tác với nhau, trao đổi các đơn vị giá trị như năng lượng, thời gian và tiền bạc, sau đó tái cấu trúc chuỗi cung ứng và sản xuất dựa trên những thông tin đã được chia sẻ về nhu cầu và khả năng. Chúng ta có thể đính siêu dữ liệu (metadata) vào những thiết bị thông minh và giao cho những thiết bị đó nhiệm vụ ghi lại các sự vật khác bằng siêu dữ liệu, sau đó hành động hoặc phản ứng để định hình lại sự việc một cách chính xác, tránh được những rủi ro do sai sót hoặc do có sự can thiệp không mong muốn.

Khi thế giới vật chất trở nên sống động, mọi người đều có thể thành công – từ những người nông dân nhỏ bé ở một vùng hẻo lánh của nước Úc cần có điện để phục vụ công việc trồng trọt cho đến những chủ nhà ở khắp nơi, những người có thể sẽ trở thành một phần của mạng lưới phân phối năng lượng blockchain.

Xây dựng cộng đồng doanh nhân sử dụng nền tảng blockchain

Doanh nhân là điều kiện cần cho một nền kinh tế lớn mạnh và một xã hội thịnh vượng. Internet đáng lẽ phải giải phóng các doanh nhân, trao cho họ công cụ và khả năng của các công ty lớn mà không phải chịu quá nhiều nghĩa vụ pháp lý, chẳng hạn như văn hóa kế thừa, các quy trình phức tạp, và các khoản tổn thất. Tuy nhiên, thành công vang dội của các tỷ phú dot-com đã khiến chúng ta hoang mang trước một sự thật đáng lo ngại: Ở nhiều nền kinh tế phát triển, tinh thần khởi nghiệp và số lượng các doanh nghiệp mới đang giảm dần trong suốt 30 năm qua. Ở các nước đang phát triển, Internet cũng chỉ khiến cho rào cản của các doanh nhân tương lai giảm đi chút ít, họ vẫn có nguy cơ bị các bộ máy hành chính của chính phủ vùi dập. Internet cũng không tạo ra được các công cụ tài chính chủ yếu để giúp hàng tỷ người khởi nghiệp. Tất nhiên không phải ai cũng có kế hoạch trở thành doanh nhân, nhưng ngay cả đối với một người bình thường đang cố gắng để kiếm được một khoản tiền lương tử tế, thì việc thiếu thốn các công cụ tài chính và sự quản lý tràn lan của chính phủ khiến cho mọi thứ trở nên khó khăn và đầy thách thức

Đây quả là một vấn đề phức tạp, nhưng công nghệ blockchain có thể tạo thêm động lực cho tinh thần khởi nghiệp và theo đó là sự thịnh vượng. Giả sử một công dân bình thường tại một quốc gia đang phát triển có một khoản tiền để dành kha khá và một chiến lược kinh doanh vượt ra ngoài phạm vi khu vực anh ta sống, tất cả những gì anh ta cần lúc này chỉ là một thiết bị có thể kết nối mạng. Tiếp cận với nền kinh tế toàn cầu cũng đồng nghĩa với việc tiếp cận nhiều hơn những nguồn lực như tín dụng, tài trợ, nhà cung cấp, đối tác và các cơ hội đầu tư. Không có tài năng hay tài nguyên nào là quá nhỏ để kiếm tiền từ blockchain.

Thế nào là một chính phủ do dân và vì dân?

Công nghệ blockchain đã cách mạng hóa cơ chế của chính phủ và cách thức để chúng ta khiến cơ chế đó hoạt động hiệu quả hơn, tiết kiệm hơn và tốt đẹp hơn. Công nghệ này cũng đang tạo ra nhiều cơ hội mới để thay đổi chính nền dân chủ, làm sao để chính phủ trở nên mở hơn, không bị những cuộc vận động hành lang kiểm soát nữa, và hành động dựa theo bốn giá trị của sự liêm chính. Hãy nhìn vào cách công nghệ blockchain sẽ mang lại thay đổi cho người dân và tham gia vào tiến trình chính trị, từ bầu cử và tiếp cận các dịch vụ xã hội cho tới giải quyết những vấn đề hóc búa của xã hội và khiến những người được bầu phải chịu trách nhiệm với những gì đã hứa.

LỜI HỨA HẸN VÀ HIỂM HỌA TỪ MỘT NỀN TẢNG MỚI

Nếu có sáu triệu cư dân trong một “thành phố khỏa thân”, vậy nghĩa là cũng có bằng đó trở ngại ngăn công nghệ này phát huy tiềm năng của nó. Thêm vào đó, nó vẫn có một số nhược điểm đáng lo ngại. Có người cho rằng công nghệ này vẫn chưa đến giai đoạn chín muồi, vẫn còn rất khó sử dụng và các ứng dụng hấp dẫn nhất của nó vẫn đang ở thời kỳ sơ khai. Một số lời chỉ trích khác lại nhắm vào việc công nghệ này tiêu tốn quá nhiều năng lượng chỉ để đạt được sự đồng thuận trong mạng lưới: Điều gì sẽ xảy ra khi hàng nghìn hàng triệu blockchain được kết nối với nhau và mỗi chuỗi đều thực hiện hàng tỷ giao dịch mỗi ngày? Liệu có động cơ nào đủ lớn khiến mọi người tham gia mạng lưới chỉ hoạt động ở mức an toàn chứ không cố gắng áp đảo mạng lưới hay không? Phải chăng công nghệ blockchain là kẻ hủy diệt công ăn việc làm tồi tệ nhất từ trước đến nay?

Đây là những câu hỏi dành cho lãnh đạo và các nhà quản lý, chứ không dành cho công nghệ. Kỷ nguyên đầu tiên của Internet đã cất cánh bay cao vì tầm nhìn và lợi ích thông thường của các bên liên quan chính – chính phủ, các tổ chức xã hội cấp thành phố, nhà phát triển và những người bình thường như chúng ta. Công nghệ blockchain cũng chỉ yêu cầu có vậy. Chúng ta sẽ thảo luận trong một phần dài hơn về việc tại sao các nhà lãnh đạo của luận thuyết phi tập trung mới này cần phải dành quyền sở hữu và giải phóng làn sóng đổi mới kinh tế và thể chế, để đảm bảo những lời hứa hẹn sẽ được thực hiện. Chúng tôi muốn mời bạn trở thành một trong những con người đó.

Cuốn sách này được phát triển từ chương trình Mạng lưới Giải pháp Toàn cầu trị giá 4 triệu USD tại trường Quản trị Roman của Đại học Toronto. Được tài trợ chủ yếu bởi các tập đoàn công nghệ lớn cùng tổ chức Rockefeller and Skoll, Bộ Ngoại giao Mỹ và Bộ Công nghiệp Canada, những sáng kiến khám phá cách tiếp cận mới để giải quyết những vấn đề toàn cầu và quản trị quốc gia. Cả hai chúng tôi đều tham gia vào chương trình này. (Don đã sáng lập ra nó; còn Alex đã dẫn dắt dự án về tiền mã hóa). Trong năm 2014, chúng tôi đã đưa ra sáng kiến một năm về cuộc cách mạng blockchain và ý nghĩa của nó đối với ngành kinh doanh và xã hội, điểm chính yếu trong cuốn sách này. Trong sách, chúng tôi đã cố gắng trình bày lời hứa hẹn và nguy cơ của nền tảng mới, lồng vào trong các quan điểm.

Nếu các nhà kinh doanh, chính phủ và các nhà cải cách xã hội dân sự hiểu đúng được những điều này, chúng ta sẽ biến Internet từ vai trò một nơi giúp giảm chi phí tìm kiếm, phối hợp, thu thập dữ liệu, và đưa ra các quyết định – thực chất là theo dõi, làm trung gian, kiếm tiền từ thông tin và giao dịch trên web – thành một nơi giúp giảm chi phí thương thảo, chi phí kiểm soát, buộc các cá nhân và tổ chức phải thực hiện các thỏa thuận xã hội và thương mại, nơi mục đích chính là tính liêm chính, an toàn, hợp tác, bảo mật giao dịch, khả năng tạo ra và phân phối các giá trị. Chiến lược lúc này đã thay đổi 180 độ. Kết quả có thể là một nền kinh tế của những người có cùng vị trí, với các tổ chức thực sự phi tập trung, bao quát và trao quyền và từ đó được hợp pháp hóa. Về cơ bản, đó chính là thay đổi những gì chúng ta có thể làm trên mạng, cách chúng ta thực hiện nó, và những ai có thể tham gia, nền tảng mới thậm chí có thể tạo ra điều kiện tiên quyết để hòa hợp một số những thách thức khó khăn nhất của xã hội và nền kinh tế.

Nếu chúng ta hiểu sai về công nghệ blockchain, thứ nền tảng tràn đầy hứa hẹn, nó có thể sẽ bị kìm hãm hay thậm chí bị nghiền nát. Tệ hơn, nó có thể trở thành một công cụ mà các tổ chức quyền lực sử dụng để củng cố tài sản của mình, hay nếu bị các chính phủ lấy đi, nó sẽ trở thành nền tảng cho một xã hội bị giám sát nhiều hơn. Mối quan hệ chặt chẽ giữa các công nghệ phần mềm phi tập trung, mật mã học, các tác nhân tự quản, và thậm chí là trí tuệ nhân tạo có thể sẽ vượt ra ngoài tầm kiểm soát và chống lại loài người.

Thứ công nghệ mới này có thể bị chậm trễ, bị đình trệ, hao mòn, hoặc tệ hơn thế. Blockchain và tiền số, đặc biệt là bitcoin, đều đã có đà lớn, nhưng chúng tôi không thể nói trước được liệu chúng có thành công hay không, và nếu có, nó sẽ xảy ra nhanh tới mức nào. Dự đoán luôn là một công việc đầy rủi ro. Nhà lý luận công nghệ David Ticoll từng nói: “Chúng ta từng dự đoán sai về ảnh hưởng của Internet. ISIS (Nhà nước Hồi giáo IS) là một trong số những điều chúng ta không dự đoán được, và một số những dự đoán lạc quan về Internet giờ hóa ra lại thành sai.” Anh nói: “Nếu công nghệ blockchain có thể phát triển phổ quát lên tầm mạng Internet, chắc chúng ta sẽ dự đoán sai về cả mặt tốt lẫn mặt xấu của nó mất thôi”.

Bởi vậy, thay vì dự đoán tương lai của blockchain, chúng tôi muốn ủng hộ nó. Chúng tôi muốn chỉ ra rằng blockchain sẽ thành công, bởi vì nó có thể giúp chúng ta mở ra kỷ nguyên của sự thịnh vượng. Chúng tôi tin rằng nền kinh tế hoạt động tốt nhất là khi nó hoạt động vì tất cả mọi người, và nền tảng mới này là một cơ chế của sự bao quát đó. Nó khiến cho các loại chi phí giao dịch như phí chuyển tiền giảm mạnh. Nó khiến cho rào cản ngăn lối mọi người sở hữu một tài khoản ngân hàng, đạt đến khả năng tín dụng và đầu tư giảm xuống đáng kể. Nó hỗ trợ tinh thần khởi nghiệp, tham gia vào thương mại toàn cầu. Nó xúc tiến chủ nghĩa tư bản phân phối, chứ không phải chủ nghĩa tư bản tái phân phối.

Mọi người nên ngừng chống lại blockchain và bước những bước đi đúng đắn và cùng đồng hành với chúng tôi trên con tàu này. Hãy khai thác sức mạnh công nghệ này, không phải vì mục đích trước mắt của số ít, mà là vì lợi ích lâu dài của rất nhiều người.

Hôm nay, cả hai chúng tôi đều hết sức vui mừng về tiềm năng tiếp theo này của mạng Internet. Chúng tôi rất hào hứng với phong trào đổi mới đang diễn ra cùng tiềm năng tạo ra sự thịnh vượng và một trào lưu đổi mới đang diễn ra cùng tiềm năng tạo ra sự thịnh vượng và một thế giới tốt đẹp hơn.

TH: T.Giang – SCDRC

Nguồn tham khảo: Don Tapscott & Alex Tapscott – Cuộc cách mạng blockchain – NXB ĐHKTQD 2018.

Giao thức tín nhiệm – Phần VI

Bảo đảm quyền lợi về kinh tế cho toàn cầu

Quyền sở hữu tài sản luôn gắn bó mật thiết với cơ chế dân chủ của chủ nghĩa tư bản. Bản dự thảo đầu tiên của Jefferson về Tuyên ngôn độc lập của Mỹ đã chỉ ra những quyền bất khả xâm phạm của con người là “quyền được sống, quyền được tự do và quyền mưu cầu của cải”, chứ không phải là “quyền mưu cầu hạnh phúc”. Mặc dù những quyền lợi này đã đặt nền móng cho nền kinh tế hiện đại và xã hội ở hầu hết các nước phát triển, nhưng ngày nay phần lớn dân số thế giới lại không thu được lợi ích gì cho bản thân họ từ những quyền lợi đó. Cho dù các nhà lãnh đạo đã thực hiện nhiều cải cách để đảm bảo quyền được sống và quyền được tự do cho công dân nước mình, nhưng hầu như người nào có chút ít của cải cũng đều đứng trước nguy cơ bị đám quan chức tham nhũng của chính quyền cướp mất nhà cửa đất đai, khi chỉ cần một thao tác nhỏ là khối tài sản đó lập tức biến thành tài sản công trong cơ sở dữ liệu tập trung của chính phủ. Và một khi không có chứng nhận quyền sở hữu tài sản, chủ sở hữu đất không thể đem chúng đi thế chấp, đi vay, xin cấp phép xây dựng hay bán đất, và rất có khả năng tài sản đó sẽ bị chiếm đoạt, từ đó ảnh hưởng đến vấn đề tài chính của chủ sở hữu.

Ông Hernando de Soto là Chủ tịch của Học viện Tự do và Dân chủ, có trụ sở tại Lima. Người được đánh giá là một trong những bộ óc kinh tế lỗi lạc của thế giới này cho rằng khoảng 5 tỷ người trên thế giới đang bị lằn ranh mập mờ trong sở hữu đất đai đó cản đường và không thể hưởng đầy đủ những giá trị mà đáng lẽ họ phải nhận được từ công cuộc toàn cầu hóa. Sau đó ông kết luận rằng blockchain sẽ thay đổi tất cả. “Mục đích chính của blockchain là đưa ra các quyền lợi cho những hàng hóa cóa thể giao dịch, cho dù đó là tài chính, tài sản vật lý hay các ý tưởng. Mục tiêu đặt ra không chỉ dừng ở việc ghi chép các số liệu về đất đai, mà còn là ghi nhận những quyền liên quan để quyền chủ sở hữu trở thành bất khả xâm phạm”. Quyền sở hữu chung có thể đặt nền móng cho một chương trình nghị sự mới về công bằng trên toàn thế giới, tăng trưởng kinh tế toàn cầu, sự thịnh vượng và nền hòa bình nhân loại. Với mô hình mới này, quyền lợi của chúng ta sẽ không còn phải nhờ đến sự đảm bảo của súng đạn hay lực lượng quân sự, mà chính công nghệ sẽ làm điều đó cho chúng ta. “Chuỗi blockchain không thuộc về thế giới thực, mà chúng được thực hiện trên thế giới ảo. Và tôi tin rằng như vậy là tốt”, ông Soto nói. Thế giới ảo chính là một thế giới phi tập trung vì nó không bị chi phối bởi bất kỳ tổ chức quyền lực nào, mọi người đều có thể biết chuyện gì đang xảy ra và những sự kiện đó sẽ được lưu trữ vĩnh viễn.

Vĩnh biệt phí giao dịch cắt cổ

Chúng ta có thể thấy hầu như trên mọi báo cáo, bài viết, hay các ghi chép khi phân tích lợi ích của tiền mã hóa đều để đề cập đến vấn đề chi phí giao dịch. Và họ có lý do chính đáng để nói về khoản phí này. Có thể thấy rằng nguồn vốn lớn nhất rót vào các nước đang phát triển không đến từ viện trợ hay vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, mà chính là dòng tiền từ những công dân làm ăn xa xứ gửi về quê hương. Quá trình này ngốn rất nhiều thời gian, đòi hỏi tính kiên nhẫn và đôi khi là lòng dũng cảm để cứ mỗi tuần lại đến văn phòng giao dịch trong vùng, điều vào một đống giấy tờ và phải chịu đựng mức phí lên đến 7%. Vì thế một phương án đã được đưa ra nhằm giải quyết vấn đề này.

Công ty ví bitcoin Abra cùng nhiều công ty khác đang xây dựng một mạng lưới thanh toán toàn cầu bằng cách sử dụng công nghệ blockchain. Mục tiêu của Abra là biến tất cả những người sử dụng nó trở thành những chuyên gia ngân hàng thực thụ. Toàn bộ quá trình dòng tiền chảy từ quốc gia này sang quốc gia khác chỉ mất một giờ đồng hồ thay vì cả tuần trời, với mức phí giao dịch 2% thay vì 7% (mà ở một số nơi phí còn cao hơn thế). Abra hy vọng rằng hệ thống thanh toán này sẽ áp đảo toàn bộ các máy ATM trên toàn thế giới. Trong khi dịch vụ chuyển tiền Western Union đã phải mất tới 150 năm để đạt được con số 500.000 đại lý trên toàn thế giới thì chỉ trong vòng một năm, Abra sẽ làm được điều đó.

Loại bỏ quan liêu và tham nhũng trong những dòng viện trợ nước ngoài

Một câu hỏi được đặt ra là liệu công nghệ blockchain có thể ngăn chặn tham nhũng khi có các khoản viện trợ đến từ nước ngoài hay không? Lấy một ví dụ, trận động đất Haiti năm 2010 là một trong những thảm họa tự nhiên cướp đi nhiều sinh mạng nhất trong lịch sử loài người. Khoảng 100.000 đến 300.000 người đã thiệt mạng. Chính phủ Haiti đã phải đi vay để trang trải cho công cuộc khôi phục đất nước. Cả thế giới đã chung tay quyên góp hơn 500 triệu USD cho hội Chữ thập Đỏ để gửi tới Haiti. Nhưng một cuộc điều tra bí mật cho thấy một lượng lớn tiền quỹ đã bị thất thoát.

Công nghệ blockchain có thể khắc phục việc này bằng cách chuyển thẳng tiền viện trợ đến người cần nhận mà không cần thông qua bất kỳ cá nhân tổ chức trung gian nào. Không chỉ vậy, blockchain còn được thiết kế để chống lại việc thay đổi dữ liệu, buộc các tổ chức phải có trách nhiệm hơn với hành động của mình. Hãy tưởng tượng mà xem, bạn có thể theo dõi từng dollar mình đã gửi cho hội Chữ thập Đỏ từ thời điểm bạn nhấn nút gửi trên chiếc điện thoại thông minh của mình cho đến khi chúng đến tay người cần. Bạn có thể nạp tiền dưới hình thức ký quỹ và nhanh chóng gửi số tiền đó đi khi mà hội Chữ thập Đỏ có những kêu gọi đóng góp mới.

Những người làm nên giá trị phải nhận được lợi nhuận trước tiên

Trước khi Internet ra đời, rất nhiều người tạo ra tài sản trí tuệ đã không nhận được món tiền xứng đáng. Ví dụ như trước đây, những nhạc sĩ và nhà soạn nhạc ký hợp đồng với hãng thu âm để bán tác phẩm nhưng họ sẽ không nhận được thêm một đồng nào cho bản quyền tác phẩm của họ đã viết ra, tuy nhiên, từ khi Internet ra đời mọi chuyện đã thay đổi. Nhờ có Internet, các nhạc sĩ có thể biết được tác phẩm của họ đã được sử dụng ở đâu và từ đó họ có thể thu được tiền bản quyền.

Nào, hãy lật lại vụ hàng loạt các hãng nhạc cùng đệ đơn kiện Napster, trang web cho phép người dùng tải nhạc miễn phí ra đời năm 1999. Các hãng thu âm trên thế giới đã cùng nhau khởi kiện công ty trên, vì website này đã cho phép hơn 18000 người dùng tải các ca khúc mà không thu của họ một đồng phí bản quyền nào. Sau đó, các hãng thu âm đã thắng kiện và nền tảng này bị dỡ bỏ vào tháng Bảy năm 2001. Alex Winter, đạo diễn của bộ phim tài liệu về Napster, đã trả lời phỏng vấn tờ The Guardian như sau: “Tôi khó mà có thể rạch ròi trắng đen khi bàn tới những thay đổi lớn về văn hóa. Trong trường hợp của Napster, đã có một khoảng xám lớn nằm giữa hai chiều ý kiến giữa ‘Tôi đã bỏ tiền ra mua cái gì thì tôi cũng có quyền chia sẻ cái đó’ và ‘Kể cả anh mua về rồi thì dù chỉ làm lộ một phần nhỏ thôi cũng vẫn tính là phạm pháp’”.

Chúng tôi đồng ý với quan điểm này của Winter. Mô hình kinh doanh hợp tác với người dùng thường bền vững hơn là đi kiện họ. Vụ kiện trên đã nhanh chóng trở thành tâm điểm của toàn ngành công nghiệp âm nhạc vì nó đã bóc trần những phương thức marketing lỗi thời, sự thiếu hiệu quả trong phân phối tổng thể và những đạo luật chống lại các nhạc sĩ cần được làm sáng tỏ.

Từ đó đến nay, hầu như vẫn không có gì thay đổi. Nhưng ngày nay, một hệ sinh thái âm nhạc  mới đã nổi lên bằng công nghệ blockchain, đi đầu là ca sĩ kiêm nhạc sĩ người Anh Imogen Heap, nhạc công đàn Cello Zoe Keating, tiếp đó là các nhà phát triển và các nhân tố hậu thuẫn khác. Mọi ngành công nghiệp văn hóa đều đang cần phải thay đổi cùng lời hứa hẹn về việc những người bán chất xám và sự sáng tạo sẽ được trả công xứng đáng cho những giá trị mà họ tạo ra.

Định hình lại những doanh nghiệp làm nên chủ nghĩa tư bản

Nhờ sự nổi lên của nền tảng ngang hàng toàn cầu đem lại danh tính, tín nhiệm, uy tín và giao dịch, cuối cùng chúng ta cũng có thể tái tạo những cấu trúc sâu xa của các doanh nghiệp để tiến đến đổi mới, tạo ra những giá trị chia sẻ, xa hơn nữa là sự thịnh vượng của số đông thay vì của cải cho số ít. Điều này không đả động gì đến những doanh nghiệp với lợi nhuận và tầm ảnh hưởng nhỏ, mà ngược lại, chúng ta đang nói về các công ty tạo nên thế kỷ XXI, một số trong đó có thể được thành lập bởi những ông chủ giàu có và quyền lực trong thị trường của mình. Chúng tôi mong rằng các tổ chức kinh doanh trông sẽ giống như một mạng lưới, chứ không phải là một hệ thống cấp bậc theo chiều thẳng đứng của thời đại công nghiệp này. Như vậy sẽ tạo ra cơ hội để của cải được phân phối (không phải tái phân phối) một cách dân chủ hơn.

Chúng ta cũng sẽ lướt qua thế giới phi thường của hợp đồng thông minh, các tổ chức kinht ế tự trị mới và thứ mà chúng tôi gọi là tổ chức kinh danh phân phối tự trị – nơi các phần mềm thông minh lãnh nhiệm vụ quản lý và tổ chức nhiều hơn nguồn lực và nguồn vốn và có thể thay thế vị trí của các tập đoàn. Hợp đồng thông minh cho phép tạo ra những mạng lưới kinh doanh mở dựa trên một bộ các mô hình kinh doanh mới, hoặc mô hình kinh doanh cũ kết hợp với công nghệ blockchain.

(còn tiếp) 

TH: T.Giang – SCDRC

Nguồn tham khảo: Don Tapscott & Alex Tapscott – Cuộc cách mạng blockchain – NXB ĐHKTQD 2018.

Giao thức tín nhiệm – Phần V

Điều này có vẻ giống với những bộ phim khoa học viễn tưởng như The Matrix (Ma trận) hay Avatar. Nhưng ngày nay công nghệ blockchain đã biến nó thành một việc khả thi. Joe Lubin, Giám đốc Điều hành của Consensus Systems, đề cập đến khái niệm này như là một “danh tính số ổn định và nhân cách con người” trên một blockchain. “Khi ở cùng các bạn đại học, tôi thể hiện một con người hoàn toàn khác với bản thân tôi khi đang phát biểu tại Cục Dự trữ Liên bang”, ông nói. “Trong nền kinh tế số trực tuyến, tôi sẽ bộc lộ những phương diện khác nhau của bản thân và tương tác trong thế giới đó dựa trên nền tảng những nhân cách khác nhau”. Lubin hy vọng sẽ có một “nhân cách kinh điển”, phiên bản mà ông sẽ dùng để trả thuế, đi vay, và xin bảo hiểm. “Có khi tôi sẽ có cả nhân cách gia đình và nhân cách đi làm để tách biệt khỏi nhân cách kinh điển kia, rồi một nhân cách game thủ không liên quan gì đến nhân cách đi làm hay thậm chí là một nhân cách dark web tuyệt nhiên không dính líu đến những nhân cách khác”.

Hộp đen của bạn có thể bao gồm các thông tin như các giấy phép do chính phủ ban hành. Danh tính, mã số An sinh Xã hội, thông tin y tế, tài khoản dịch vụ, tài khoản tài chính, bằng cấp, giấy chứng nhận, giấy khai sinh và những thông tin cá nhân bạn không muốn tiết lộ nhưng lại muốn kiếm tiền từ giá trị của nó, chẳng hạn như sở thích tình dục hoặc điều kiện y tế để phục vụ cho các cuộc thăm dò hoặc nghiên cứu. Bạn có thể cấp giấy phép cho các dữ liệu để phục vụ cho mục đích cụ thể và các thực thể cụ thể trong một khoảng thời gian nhất định. Bạn có thể gửi một tập hợp các thuộc tính của bạn cho bác sĩ mắt của mình và một tập con khác cho quỹ phòng hộ mà bạn muốn đầu tư vào. Hiện thân của bạn có thể trả lời Có – Không cho các câu hỏi mà không tiết lộ bạn là ai: “Bạn vừa đúng 21 tuổi hay hơn? Trong ba năm qua, bạn có kiếm được hơn 100.000 USD mỗi năm không? Bạn có chỉ số khối cơ thể trong phạm vi bình thường không?

Trong thế giới vật chất, uy tín của bạn phụ thuộc về một nơi cụ thể và mọi người xung quanh đều có cái nhìn nhất định về bạn. Trong nền kinh tế số, uy tín của nhiều danh tính trong hiện thân của bạn sẽ dễ dàng được mang theo. Khả năng di chuyển sẽ giúp đưa con người ở mọi nơi đến với nền kinh tế số. Những người sở hữu ví điện tử và danh tính ở châu Phi vẫn có thể thiết lập những thông tin uy tín cần thiết để vay tiền và khởi nghiệp chẳng hạn: “Thấy không, tất cả những người này đều biết tôi rất rõ và chấp nhận tôi. Tôi là người đáng tin cậy trong các vấn đề tài chính. Tôi là một công dân đầy quyền lực trong nền kinh tế số toàn cầu”.

Danh tính chỉ là một phần nhỏ. Phần còn lại là đám mây – một đám mây danh tính liên kết linh hoạt khi lỏng khi chặt với danh tính của bạn. Nếu cố gắng ghi lại chúng trên blockchain, một cuốn sổ cái bất biến, chúng ta sẽ không chỉ mất đi một sắc thái tương tác xã hội mà còn đánh rơi một món quà của sự quên lãng. Đừng bao giờ đánh giá con người qua những tháng ngày tồi tệ nhất của họ.

Kế hoạch hướng đến sự thịnh vượng

Trong cuốn sách này, bạn đọc sẽ đọc được hàng chục câu chuyện về việc giao thức tín nhiệm đã tạo tiền đề cho nhiều phát kiến, tạo ra những cơ hội mới để hướng tới một thế giới thịnh vượng hơn. Sự thịnh vượng trước hết là về mức sống của một người. Để đạt được nó, con người phải có phương tiện, công cụ, và cơ hội để tạo ra của cải vật chất và phát triển kinh tế. Nhưng đối với chúng ta, nó còn chứa đựng nhiều hơn thế: tính bảo mật cá nhân, sự an toàn, sức khỏe, giáo dục, môi trường phát triển bền vững, các cơ hội để định hình đồng thời kiểm soát vận mệnh của một người và tham gia vào nền kinh tế xã hội. Để có được của cải, cá nhân ít nhất cũng phải sở hữu và tiếp cận được với một số hình thức dịch vụ tài chính cơ bản để có thể yên tâm dự trữ và di chuyển tài sản. Bên cạnh đó là truyền thông và các công cụ giao dịch để kết nối với nền kinh tế toàn cầu, an ninh, sự bảo hộ, quyền sở hữu đất đai và các tài sản hợp pháp khác. Đây chính là lời hứa của công nghệ blockchain. Những câu chuyện bạn đọc sắp đọc trong đây sẽ cho bạn cảm nhận về một tương lai, nơi mà ai ai cũng có thể đạt được thành công trong kinh tế, chứ không phải những người vốn giàu có và quyền lực sẽ ngày càng trở nên giàu có hơn. Có lẽ nó còn có thể tạo nên một thế giới nơi chúng ta sở hữu thông tin của chính mình và có thể tự bảo vệ quyền riêng tư cũng như sự an toàn của bản thân. Một thế giới mở nơi mọi người đều có thể đóng góp cho cơ sở hạ tầng công nghệ thay vào nơi có các khu vườn với tường rào khép kín bao quanh, nơi các công ty lớn cung cấp các ứng dụng độc qyền. Một thế giới mà hàng tỷ người từng bị gạt ra rìa có thể tham gia vào nền kinh tế toàn cầu và cùng đón nhận sự hào phóng của nó. Sau đây là phần tóm tắt những ý chính.

Tạo ra một nền kinh tế chia sẻ hàng ngang thực sự

Các chuyên gia thường đề cập đến Airbnb, Uber, Lyft, TaskRabbit, và nhiều cái tên khác như nền tảng của một nền kinh tế chia sẻ. Đó là một khái niệm tốt đẹp rằng những người có cùng vị trí sẽ san sẻ giá trị với nhau. Nhưng những doanh nghiệp này lại chỉ liên quan chút xíu đến việc chia sẻ. Trên thực tế, chính xác thì họ đã thành công bởi họ không chia sẻ mà là tổng hợp. Đó là một nền kinh tế tổng hợp. Uber là một tập đoàn tổng hợp dịch vụ vận tải trị giá 65 tỷ USD. Airbnb, đứa con cưng trị giá 25 tỷ USD của Thung lũng Silicon thì tổng hợp những căn hộ chưa có người ở. Hầu hết đều tổng hợp dịch vụ thông qua các nền tảng độc quyền tập trung, và sau đó bán lại cho người dùng. Trong quá trình đó, họ đi thu thập dữ liệu nhằm khai thác cho mục đích thương mại. Các công ty này đều ra đời trong khoảng mười năm đổ lại đây bởi trước đó không có đủ các điều kiện tiên quyết về công nghệ như điện thoại thông minh, đầy đủ GPS và hệ thống thanh toán tinh vi. Giờ đây với blockchain, công nghệ tồn tại là để tái phát minh các ngành công nghiệp một lần nữa. Ngày nay, mọi hành vi phá rối đều đang bị ngăn chặn.

Hãy tưởng tượng thay vì công nghệ ứng dụng tập trung Airbnb, hãy gọi đó là blockchain Airbnb hoặc bAirbnb với bản chất là sự đồng sở hữu của các thành viên trong công ty. Khi người thuê nhà muốn có một danh sách, phần mềm Airbnb sẽ quét qua các blockchain, tìm kiếm tất cả các danh sách và bộ lọc sau đó hiển thị những đối tượng đáp ứng được các tiêu chí của khách hàng. Bởi mạng tạo ra một hồ sơ giao dịch trên blockchain, một đánh giá người dùng tích cực sẽ cải thiện hình ảnh và thiết lập đặc tính cho chúng mà không cần đến bên trung gian. Vitalik Buterin, người sáng lập ra blockchain Ethereum, nói rằng: “Trong khi hầu hết các công nghệ có xu hướng tự động hóa công nhận ở ngoại vi để nó thực hiện nhiệm vụ quản lý thì blockchain lại tự động hóa chính vùng trung tâm. Thay vì gạt người lái xe ra khỏi công việc của mình, blockchain sẽ đẩy Uber ra ngoài và cho phép người lái xe làm việc trực tiếp với khách hàng của mình.

Đổi mới hệ thống tài chính với tốc độ và sự bao quát

Ngành công nghiệp dịch vụ tài chính đang góp phần giúp cho nền kinh tế toàn cầu hoạt động mạnh mẽ, nhưng ngày nay hệ thống đó đầy rẫy các vấn đề. Có thể cho rằng đây là ngành công nghiệp tập trung nhất trên thế giới và cũng là ngành công nghiệp cuối cùng đảm nhận được hiệu quả biến đổi của cuộc cách mạng công nghệ. Những thành trì kiên cố của trật tự tài chính xã hội như ngân hàng đã dành rất nhiều thời gian cho việc bảo vệ sự độc quyền và tìm cách gây rối cản trở sự đổi mới. Hệ thống tài chính cũng đang vận hành dựa trên công nghệ lạc hậu và được quản lý bởi các quy định từ thế kỷ XIX. Nó đầy rẫy những mâu thuẫn và phát triển không đồng đều, khiến toàn hệ thống đôi khi trở nên chậm chạp, thường xuyên thiếu an toàn và mơ hồ đối với các bên liên quan.

Công nghệ sổ cái phi tập trung có thể giải phóng nhiều dịch vụ tài chính hỏi các quy chế cũ, thúc đẩy cạnh tranh và đổi mới. Suy cho cùng, nó rất tốt cho người sử dụng. Trước đây, ngay cả khi kết nối với Internet, hàng tỷ người vẫn bị loại khỏi nền kinh tế. Lý do đơn giản là các tổ chức tài chính không cung cấp các dịch vụ kinh tế (như ngân hàng) cho họ, bởi làm ăn với những khách hàng này thường không có lãi và ngập tràn rủi ro.

(còn tiếp) 

TH: T.Giang – SCDRC

Nguồn tham khảo: Don Tapscott & Alex Tapscott – Cuộc cách mạng blockchain – NXB ĐHKTQD 2018.

Giao thức tín nhiệm – Phần IV

Các ông lớn đang kiểm soát và sở hữu các tư liệu sản xuất, trong khi các phương thức tương tác xã hội – cốt lõi của chúng – lại đang dần lớn mạnh và phát triển nên một kho tàng dữ liệu. Các thuật toán ngày càng chi phối việc kinh doanh và cuộc sống hàng ngày nhiều hơn; thế giới ứng dụng tiềm ẩn những năng lực phi thường như máy móc có khả năng tự học hỏi và các phương tiện tự động vận hành. Từ Thung lũng Silicon và Phố Wall cho đến Thượng Hải và Seoul, tầng lớp quý tộc mới này đang tận dụng chính lợi ích của người trong cuộc để khai thác triệt để thứ công nghệ phi thường vô tiền khoáng hậu này, hòng trao quyền cho các chủ thể kinh tế để họ dựng nên những khối tài sản kếch xù, đồng thời củng cố quyền lực và chi phối nền kinh tế cũng như xã hội.

Các nhà tiên phong trong lĩnh vực số hóa đã sớm đưa ra những quan ngại về mặt tối của Internet. Các nước phát triển có tổng sản phẩm quốc nội tăng nhưng lại không tạo ra được lượng việc làm tương xứng. Năng lực tạo ra của cải tăng lên đồng thời khoảng cách giàu nghèo trong xã hội cũng ngày một lớn. Các tập đoàn công nghệ lớn đã chuyển từ các hoạt động mở, phi tập trung, bình đẳng và trao quyền cho Internet sang các khu vườn trực tuyến khép kín hoặc độc quyền. Những ứng dụng chỉ đọc đang dần giết chết tương tác trong cộng đồng. Lực lượng của các tập đoàn này đã thâu tóm được hằng hà sa số những công nghệ mở mang tính ngang hàng và dân chủ, sau đó sử dụng chúng để thu lời bất chính.

Và hậu quả là sức mạnh kinh tế đã trở thành thứ công cụ xấu xa, quyền lực được tập trung nhiều hơn và ngày càng kiên cố. Dữ liệu không được phân phối rộng rãi theo chủ nghĩa dân chủ, thay vào đó chúng đang được tích trữ và khai thác bởi ngày càng ít chủ thể hơn, và họ thường sử dụng chúng để củng cố sức mạnh và tăng cường kiểm soát. Nếu bạn tích lũy được nhiều dữ liệu và nắm rõ sức mạnh đi cùng với chúng, bạn thậm chí có thể tăng cường củng cố vị thế của bản thân bằng cách tạo ra kiến thức độc quyền. Đặc quyền này sẽ lấy đi công trạng của người sáng lập, bất kể nguồn gốc của nó là từ đâu.

Hơn nữa, các ông lớn công nghệ như Amazon, Google, Apple, và Facebook – tất cả đều khởi nghiệp bằng Internet – thường giấu kho báu dữ liệu mà các cá nhân và tổ chức khai báo trong những kho tàng dưới trạng thái thông tin bảo mật chứ không phát tán lên mạng. Mặc dù chúng khiến người dùng nhận được nhiều ích lợi, nhưng đồng thời cũng biến dữ liệu thành một loại tài sản mới có thể đè bẹp mọi loại tài sản trước đây. Thêm nữa, điều này đang phá hoại các khái niệm truyền thống về quyền riêng tư và tính tự chủ của cá nhân.

Mọi chính phủ đều sử dụng Internet để cải thiện hoạt động và dịch vụ, nhưng bây giờ họ cũng triển khai công nghệ để giám sát và thậm chí thao túng công dân. Ở nhiều nước dân chủ, chính phủ sử dụng thông tin và công nghệ truyền thông để theo dõi công dân, thay đổi tư tưởng cộng đồng của họ, tăng cường lợi ích bản thân, làm suy yếu nhân quyền và tự do của công dân, tất cả chỉ để giữ vững quyền lực của bản thân. Các chính phủ cực đoan như Trung Quốc và Iran tiến hành phong tỏa Internet, khai thác nó nhằm trấn áp những thế lực thù địch và vận động công dân xuôi theo mục tiêu của họ.

Nhưng như vậy không có nghĩa là Internet coi như đã chết. Các mạng lưới đã trở nên tối quan trọng đối với tương lai của thế giới số và tất cả chúng ta nên hỗ trợ những nỗ lực nhằm bảo vệ nó, chẳng hạn như nỗ lực của những người sáng lập ra mạng lưới nguồn thông tin World Wide Web, những người vẫn đang chiến đấu để giữ cho nó luôn mở, trung lập, và không ngừng phát triển.

Giờ đây, với công nghệ blockchain, một thế giới của những khả năng mới đã mở ra để tạo nên một cú lội ngược dòng ngoạn mục. Chúng ta đã thật sự có một nền tảng ngang hàng với nhiều điều thú vị mà chúng tôi sẽ bàn tới. Chúng ta sở hữu danh tính và dữ liệu cá nhân của chính mình. Chúng ta có thể tiến hành giao dịch, tạo lập và trao đổi mà không cần đến một trung gian quyền lực nào trong vai người phán xử các giá trị tiền tệ và thông tin. Hàng tỷ người bị lãng quên giờ đây đã có thể tham gia vào nền kinh tế toàn cầu. Chúng ta có thể bảo vệ quyền riêng tư và kiếm tiền từ thông tin của chính mình, có thể đảm bảo rằng những người tạo lập sẽ được đền đáp xứng đáng cho quyền sở hữu trí tuệ của họ. Thay vì cố gắng giải quyết vấn đề bất bình đẳng xã hội ngày một gia tăng thông qua việc phân phối lại của cải, chúng ta có thể bắt đầu thay đổi cách của cải được phân phối hay cách mà nó được tạo ra, đồng thời tất cả mọi người, từ nông dân cho đến nhạc sĩ, đều có thể chai sẻ đầy đủ hơn lượng của cải mà họ tạo ra. Bầu trời dường như đã trở nên nhỏ bé.

Giao thức này dường như lại giống Yoda hơn là Chúa Trời! Nhưng nó đã cho phép sự hợp tác tin cậy được xảy ra trong một thế giới đang cần đến nó. Thật hào hứng biết bao!

Hiện thân cá nhân và chiếc hộp đen danh tính

Trong suốt lịch sử, mỗi hình thức truyền thông mới lại giúp nhân loại có thể vượt qua thời gian, không gian và ngày tàn của vạn vật. Khả năng thần thánh ấy chắc chắn sẽ dấy lên một câu hỏi về danh tính và sự tồn tại của loài người: Chúng ta là ai? Ý nghĩa của việc làm người là gì? Làm thế nào để khái niệm hóa bản thân? Dưới góc nhìn của Marshall McLuhan, theo thời gian, phương tiện chính là thông điệp. Con người hình thành và được hình thành bởi phương tiện truyền thông. Bộ não của chúng ta dần thích nghi. Tổ chức của chúng ta dần thích nghi. Rồi cả xã hội thích nghi với nó.

“Ngày nay, ai cũng cần một tổ chức có thẩm quyền cung cấp cho mình một thông tin danh tính, chẳng hạn như thẻ ngân hàng, thẻ khách hàng thường xuyên hay thẻ tín dụng. Carlos Moreira đến từ WISeKey nói: Cha mẹ ban cho chúng ta một cái tên, bác sĩ sản khoa được cấp phép của tiêu bang hoặc bà mụ đến tập nhà lấy dấu chân chúng ta rồi xác nhận chiều dài, cân nặng, sau đó họ ký vào tờ giấy khai sinh, thứ có thể chứng thực ngày giờ và nơi sinh của chúng ta. Giờ thì họ có thể ghi nhận giấy khai sinh trên blockchain, liên kết nó với một tuyên bố về ngày sinh và một quỹ quyên góp tiền học đại học. Bạn bè và gia đình có thể đóng góp bitcoin để bạn có thể tiếp tục học lên giáo dục bậc cao. Và đó là nơi bắt nguồn cho dòng chảy dữ liệu của chúng ta.

Trong những ngày đầu của Internet, Tom Peters viết: “Bạn là dự án của chính bạn”. Ông muốn nói rằng các mối quan hệ tập thể và nghề nghiệp không thể định nghĩa chúng ta được nữa. Nếu nói “bạn là dữ liệu của chính mình” thì cũng chẳng sai. Nhưng Moreira lại nói: “Thông tin danh tính đó bây giờ là của bạn, nhưng dữ liệu đến từ các tương tác trên thế giới lại do người khác sở hữu”. Đó là cách mà hầu hết các công ty và tổ chức nhìn nhận bạn, họ đánh giá qua những dữ liệu mà bạn để lại trên Internet. Họ tổng hợp những dữ liệu đó thành một đại diện ảo cho bạn, và họ cung cấp cho phần ảo đó những lợi ích mới phi thường, vượt xa cả những giấc mơ hạnh phúc nhất của cha mẹ chúng ta Nhưng tiện tích cũng có cái giá của nó: Bảo mật. Những kẻ cho rằng “bảo mật chết rồi, hãy quên nó đi” đã nhầm. Bảo mật là nền tảng của xã hội tự do.

“Mọi người nhìn nhận rất đơn giản về danh tính”, nhà lý luận blockchain Andreas Antonopoulos nói. Chúng ta sử dụng từ danh tính để mô tả bản thân, tham chiếu cái tôi đó ra thế giới, và ta kết hợp tất cả những thuộc tính đó với cái tôi của mình hay hình chiếu của chính nó. Chúng có thể đến từ thiên nhiên, từ nhà nước, hay các tổ chức tư nhân. Chúng ta có thể có một hoặc nhiều vai trò với một loạt các chỉ số gắn liền với những vai trò đó. Mà vai trò thì có thể thay đổi. Hãy nhìn lại công việc trước đây của bạn. Vai trò của bạn có thay đổi một cách cơ hữu bởi bản thân bạn cảm thấy cần phải có những chuyển biến trong công việc hay không? Hay đó chỉ là do bạn đang xem xét lại bản mô tả công việc của mình?

Giá mà bạn sở hữu “phần ảo” – hiện thân của chính mình – và “sống” trong những chiếc hộp đen danh tính, thì bạn có thể kiếm tiền từ dòng dữ liệu của bản thân và chỉ tiết lộ những gì bạn cần, khi đặt ra một quyền cụ thể. Tại sao giấy phép lái xe của bạn lại chứa nhiều thông tin thừa thãi, trong khi đáng lẽ nó chỉ cần cho thấy thực tế là bạn đã vượt qua kỳ thi lái xe và chứng minh khả năng lái xe của bạn? Hãy tưởng tượng một kỷ nguyên mới của Internet, nơi mà hiện thân cá nhân của bạn quản lý và bảo vệ nội dung chiếc hộp đen ấy. Phần mềm phục vụ này chỉ khai báo những thông tin hoặc số liệu bắt buộc trong từng hoàn cảnh, đồng thời phủi đi những mảnh vụn dữ liệu trong khi bạn đang lèo lái thế giới số.

(còn tiếp) 

TH: T.Giang – SCDRC

Nguồn tham khảo: Don Tapscott & Alex Tapscott – Cuộc cách mạng blockchain – NXB ĐHKTQD 2018.

Tính hiếu chiến: Tính bền vững và cỗ máy vị kỷ – Phần cuối

Ví dụ về chèo thuyền tương đồng thực sự không thể giải thích ý kiến đó. Ví dụ gần nhất mà chúng ta có thể hình dung là như sau. Giả sử rằng trong một đoàn thủy thủ thực sự thành công, điều quan trọng là các tay chèo cần phải phối hợp hoạt động của họ bằng ngôn ngữ. Giả sử thêm nữa rằng trong nhóm tay chèo, tại thời điểm huấn luyện viên lựa chọn, một số tay chèo chỉ nói tiếng Anh và một số chỉ nói tiếng Đức. Người nói tiếng Anh không phải lúc nào cũng là tay chèo tốt hơn hoặc kém hơn người nói tiếng Đức. Nhưng vì mức độ quan trọng của giao tiếp, một nhóm chèo hỗn hợp sẽ có khuynh hướng chiến thắng ít hơn trong các cuộc đua với một nhóm chèo gồm thuần túy người nói tiếng Anh hoặc một nhóm chèo chỉ nói tiếng Đức.

Huấn luyện viên không nhận ra điều này. Những gì mà ông ta làm là xáo trộn các tay chèo của ông ta, cho điểm tốt các cá thể trong thuyền thắng cuộc, cho điểm thấp các cá thể trong thuyền thua. Bây giờ, nếu nhóm tay chèo sẵn có ngẫu nhiên chỉ gồm toàn người Anh thì có thể suy ra rằng bất kỳ người Đức nào lên một thuyền nào đó sẽ có thể làm cho thuyền đó bị thua, bởi vì sự giao tiếp bị gián đoạn. Ngược lại, nếu nhóm tay chèo tình cờ chỉ toàn người Đức, một người Anh sẽ có khuynh hướng làm cho bất cứ chiếc thuyền nào có anh ta bị thua. Điều gì sẽ xảy ra khi mà toàn bộ những tay chèo tốt nhất sẽ ở một trong hai trạng thái bền vững – toàn người Anh hoặc thuần túy người Đức, chứ không phải là một nhóm tay chèo hỗn hợp. Bề ngoài, nó có vẻ như huấn luyện viên đang chọn các nhóm có cùng ngôn ngữ là các đơn vị. Thực ra, đấy không phải là điều mà ông ta đang làm. Ông ta đang chọn các tay chèo đơn lẻ dựa vào khả năng biểu kiến dành chiến thắng trong các cuộc đua của họ. Điều này thường xảy ra đến mức mà khuynh hướng cho một cá thể chiến thắng trong cuộc đua sẽ phụ thuộc vào sự có mặt của các cá thể khác trong nhóm các thí sinh. Các thí sinh thiểu số sẽ tự động bị loại bỏ, không phải vì họ là những tay chèo tồi, mà đơn giản là vị họ là các thí sinh thiểu số. Tương tự như vậy, các gen được chọn lọc nhờ vào tính tương thích chung sẽ không có nghĩa là chúng ta phải coi các nhóm gen như những đơn vị chọn lọc, giống như các nhóm gen ở trong trường hợp của các con bướm. Chọn lọc gen đơn lẻ ở mức thấp có thể tạo ra ấn tượng chọn lọc ở mức độ cao hơn nào đó.

Trong thí dụ này, chọn lọc ưu tiên tính phù hợp đơn giản. Thú vị hơn, các gen có thể được chọn bởi vì chúng bổ trợ lẫn nhau. Theo cách hiểu tương đồng, giả sử một nhóm tay chèo cân đối lý tưởng sẽ bao gồm bốn tay chèo thuận tay trái và bốn tay chèo thuận tay phải. Một lần nữa, giả sử rằng huấn luyện viên, không nhận ra điều này, chọn lựa một cách mù quáng theo “công trạng”. Bây giờ nếu nhóm thí sinh ngẫu nhiên chỉ toàn là người thuận tay phải, bất cứ người thuận tay trái sẽ được xem là một lợi thế: anh ta có thể làm cho bất cứ thuyền nào có anh ta tham gia đều chiến thắng, và do đó anh ta sẽ được xem là một tay chèo tốt. Ngược lại, trong một nhóm gồm đa số các tay chèo thuận tay trái, một tay chèo thuận tay phải sẽ có lợi thế. Điều này cũng tương tự như trường hợp cá thể diều hâu sống tốt trong quần thể bồ câu và cá thể bồ câu hoạt động tốt trong quần thể diều hâu. Ở đó, sự khác nhau là chúng ta nói về các tương tác giữa các cá thể đơn lẻ – cỗ máy ích kỷ – trong khi; ở đây, chúng ta đang nói về tương tác giữa các gen bên trong các cơ thể, theo cách hiểu tương đồng.

Sự chọn lọc mù quáng của huấn luyện viên về các tay chèo “tốt” cuối cùng sẽ tạo ra một thủy thủ đoàn lý tưởng bao gồm bốn tay chèo thuận tay trái và bốn tay chèo thuận tay phải. Có vẻ như huấn luyện viên đã chọn họ cùng với nhau như lựa chọn một đơn vị cân đối và hoàn thiện. Tôi cho rằng sẽ chi li hơn khi nghĩ rằng ông ta đang chọn lọc ở mức độ thấp hơn, mức độ các thí sinh độc lập. Trạng thái tiến hóa bền vững (“chiến lược” là thuật ngữ không đúng với ngữ cảnh này) của bốn tay chèo thuận tay trái và bốn tay chèo thuận tay phải sẽ xuất hiện, đơn giản là do kết quả của chọn lọc ở mức độ thấp trên cơ sở công trạng biểu kiến.

Vốn gen là môi trường bền vững của gen. Các gen “tốt” được chọn lọc một cách mù quáng giống như các gen khác sống sót trong vốn gen. Đây không phải là một lý thuyết; nó thậm chí không phải là một thực tế đã được quan sát; nó là một công thức hằng đúng. Một câu hỏi thú vị được đặt ra là cái gì sẽ tạo nên một gen tốt. Giống như sự ước lượng đầu tiên, tôi đã nói rằng điều tạo ra một gen tốt là khả năng xây dựng các cỗ máy sống hữu hiệu, các cơ thể. Bây giờ, chúng ta phải bổ sung cho câu nói đó. Vốn gen sẽ trở thành một tổ hợp gen tiến hóa bền vững, được định nghĩa là một vốn gen không thể bị xâm lược bởi bất kỳ một gen mới nào. Hầu hết các gen mới sinh ra, hoặc do đột biến hoặc do tái sắp xếp hoặc do du nhập, sẽ nhanh chóng bị loại bỏ nhờ chọn lọc tự nhiên: tập hợp tiến hóa bền vững sẽ được phục hồi. Đôi khi, một gen mới thực sự thành công trong việc xâm lược tập hợp đó: nó thành công trong việc phát tán khắp vốn gen. Chúng ta sẽ thấy một giai đoạn chuyển đổi bất ổn và kết thúc bằng một tập hợp tiến hóa bền vững mới – một chút tiến hóa đã xảy ra. Tương đồng với các chiến lược của tính hiếu chiến, một quần thể có lẽ có nhiều hơn một điểm bền vững để lựa chọn và đôi khi, nó có thể chuyển từ điểm này sang điểm khác. Quá trình tiến hóa cấp tiến có thể không giống như một sự leo dốc ổn định, bước từng bước đi đơn lẻ từ mặt phẳng ổn định này sang mặt phẳng ổn định khác. Có lẽ, nó trông có vẻ giống một tổng thể đang thể hiện như một đơn vị tự điều chỉnh đơn lẻ. Nhưng bức tranh minh họa này được tạo ra nhờ sự chọn lọc đang diễn ra ở mức độ của một gen đơn lẻ. Các gen được lựa chọn dựa trên “công trạng”. Nhưng công trạng lại được đánh giá dựa trên sự thể hiện trong bối cảnh của tập hợp tiến hóa bền vững vốn gen hiện tại.

Bằng cách tập trung vào các tương tác hiếu chiến giữa toàn bộ các cá thể, Maynard Smith đã có thể làm cho mọi điều trở nên sáng tỏ. Chúng ta dễ dàng nghĩ ra tỉ lệ ổn định giữa các cá thể diều hâu và các cá thể bồ câu, bởi vì các cơ thể là những sự vật lớn mà chúng ta có thể nhìn thấy. Nhưng các tương tác như vậy giữa các gen trong các cơ thể khác nhau cũng chỉ là phần nổi của tảng băng. Phần rất lớn các tương tác có ý nghĩa giữa các gen ở tập hợp tiến hóa bền vững – vốn gen hiện tại – diễn ra bên trong cơ thể của các cá thể. Những tương tác này rất khó nhận biết vì chúng diễn ra bên trong các tế bào, đặc biệt là các tế bào của phôi đang phát triển. Các cơ thể được tương tác tốt sẽ tồn tại bởi vì chúng là sản phẩm của một tập hợp tiến hóa bền vững của các gen vị kỷ.

Nhưng tôi phải quay trở lại mức độ tương tác giữa tổng thể các động vật, chủ đề chính của cuốn sách này. Để hiểu được tính hiếu chiến, chúng ta sẽ thấy thuận tiện hơn khi coi các động vật riêng lẻ như những cỗ máy vị kỷ độc lập. Mô hình đó sẽ không dùng được khi các cá thể có liên quan là họ hàng gần – anh em, chị em, anh chị em họ, bố mẹ và con cái. Điều này là do những người họ hàng sẽ có chung một phần nào đó các gen của họ. Do vậy, mỗi gen vị kỷ sẽ phân chia lòng trung thành của nó giữa các cơ thể khác nhau.

TH: T.Giang – SCDRC

Nguồn tham khảo: Richard Dawkins – Gen vị kỷ – NXB TT 2011.