Theo trang fulcrum.sg (Singapore) ngày 16/3, chủ nghĩa khu vực ASEAN ngày càng bị coi là chậm chạp và kém hiệu quả. Hợp tác tiểu đa phương có thể là lối thoát cho phép một nhóm nhỏ các quốc gia ASEAN có cùng chí hướng hợp tác cùng nhau hướng đến mục tiêu chung nhằm thu được các kết quả quan trọng.
Khám phá các sáng kiến tiểu đa phương mới trong ASEAN
Ngoài các hợp tác tiểu đa phương hiện có trong khối, ASEAN có thể mở rộng cách tiếp cận này để giải quyết các cách thức lớn hơn. Biển Đông là vấn đề tranh chấp trong ASEAN do cạnh tranh lợi ích quốc gia và sự khác biệt sâu sắc giữa các nước ASEAN và Trung Quốc. ASEAN và Trung Quốc đã đàm phán xây dựng Bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) trong 20 năm nhưng vẫn chưa kết thúc.
Các quốc gia yêu sách và không yêu sách trong ASEAN không có mối quan tâm và ưu tiên chung đối với các cuộc đàm phán COC. Bốn trong số 10 thành viên ASEAN là các quốc gia có yêu sách: Brunei, Malaysia, Philippines và Việt Nam, trong khi Indonesia có yêu sách chồng lấn với Trung Quốc ở quần đảo Natuna.
Các học giả nhận thấy rằng các thành viên không có yêu sách chủ quyền “hầu như không quan tâm” hoặc “không quan tâm” đến việc chống lại Trung Quốc. Nội bộ ASEAN có thể họp kín (hoặc tổ chức Diễn đàn ASEAN về Biển Đông) để phối hợp chặt chẽ hơn về quan điểm của mỗi quốc gia đối với vấn đề Biển Đông và trong các cuộc đàm phán COC. Cuộc họp kín hay diễn đàn đều có thể được sử dụng để giải quyết tranh chấp trong nội bộ ASEAN.
Bằng cách giải quyết các tranh chấp nội bộ trước, các bên yêu sách chủ quyền của ASEAN ở Biển Đông có thể có lập trường mạnh hơn trong khi đàm phán COC với Trung Quốc. Sự đồng thuận giữa các quốc gia yêu sách có thể củng cố vị thế đàm phán của ASEAN trước Trung Quốc, giúp ASEAN có sức mạnh thương thảo lớn hơn.
Indonesia và Việt Nam tạo tiền đề cho sự phối hợp chặt chẽ hơn khi hai nước đạt được thỏa thuận phân định vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) trên biển vào tháng 12/2022, sau 12 năm đàm phán. Indonesia và Việt Nam phân định EEZ trên biển thành công, việc này có thể tạo động lực cho Philippines và Malaysia làm theo.
Tuy nhiên, để tổ chức họp kín tiểu đa phương, trước tiên, cần đạt được sự đồng thuận giữa tất cả các nước ASEAN về việc cho phép một nhóm các thành viên ASEAN ra quyết định về một số vấn đề cụ thể. Trong vấn đề Biển Đông, một khi các quốc gia yêu sách đạt được lập trường chung, thì cũng cần tìm kiếm sự đồng thuận từ các quốc gia không yêu sách, vì COC là thỏa thuận giữa 10 quốc gia ASEAN và Trung Quốc (chứ không chỉ riêng các bên yêu sách).
Một lĩnh vực tiềm năng khác cho hợp tác tiểu đa phương là lực lượng gìn giữ hòa bình ASEAN.
Sáng kiến này được Indonesia và Malaysia đề xuất vào năm 1994, 2003 và 2015 nhưng không được tất cả các thành viên ASEAN đồng thuận. HIện 8 thành viên ASEAN (trừ Lào và Myanmar) đã đóng góp cho các sứ mệnh gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc. Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN đã và đang hợp tác chặt chẽ trong các hoạt động gìn giữ hòa bình và qua Mạng lưới các Trung tâm gìn giữ hòa bình ASEAN (APCN). Tuy nhiên, một lực lượng chung dưới ngọn cờ ASEAN dường như vẫn là giấc mơ xa vời. Đối với những nước ủng hộ sáng kiến này, có lẽ điểm khởi đầu tốt sẽ là lực lượng gìn giữ hòa bình ASEAN-X mà các thành viên ủng hộ có thể đứng chung dưới ngọn cờ của ASEAN và cho phép các thành viên khác tham gia khi họ sẵn sàng.
Hình thức hợp tác tiểu đa phương khác để trợ giúp cho công việc của ASEAN là hoạt động tăng cường hợp tác chống khủng bố và chống cực đoan giữa các quốc gia có nguy cơ cao như Indonesia, Philippines, Malaysia và Singapore.
Kết luận
Các diễn biến địa chính trị hiện nay đòi hỏi phải có cách tiếp cận hợp tác mới để ASEAN duy trì được vai trò trung tâm của khối. Chi phí cơ hội trở nên rất đắt đỏ nếu ASEAN không hành động cụ thể trong việc giải quyết các vấn đề quan trọng của khu vực như vấn đề Biển Đông. Dù cần duy trì đoàn kết, ASEAN cũng phải cân bằng giữa lợi ích của việc hợp tác và nguy cơ mất uy tín nếu không duy trì được vai trò của khối.
Hợp tác tiểu đa phương trong ASEAN sẽ giúp đạt được các bước tiến lớn hơn và phục vụ tốt hơn các lợi ích đa dạng của các quốc gia thành viên. Sự hợp tác này không nhằm thay thế chủ nghĩa đa phương mà chỉ để bổ sung cho những khoảng trống, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để ASEAN trở thành một tổ chức mang tính khu vực lớn hơn vào thời điểm chín muồi.
Nguồn: TKNB – 20/03/2023