Những người theo thuyết chọn lọc cá thể thừa nhận rằng các nhóm thực tế sẽ biến mất dần và rằng cho dù nhóm có tuyệt chủng hay không đều chịu sự tác động bởi tập tính của các cá thể trong nhóm đó. Thậm chí, ông ta cũng sẽ thừa nhận rằng, chỉ khi các cá thể trong nhóm có khả năng tiên đoán, thì chúng mới nhận thức được về lâu dài, lợi ích tốt nhất của chúng sẽ phụ thuộc vào việc kiềm chế lòng tham vị kỷ để ngăn chặn sự diệt vong của cả nhóm. Đã bao nhiêu lần điều này được cảnh báo cho những người lao động ở Anh trong những năm gần đây? Nhưng sự tuyệt chủng của nhóm diễn ra chậm hơn so với trận chiến giáp lá cà trong sự cạnh trnah giữa các cá thể. Thậm chí trong khi nhóm cá thể vị kỷ đó đang suy thoái một cách chậm chạp và không thể thay đổi được thì các cá thể vị kỷ vẫn phát triển thịnh vượng trong một khoảng thời gian ngắn nhờ hưởng lợi ích từ các cá thể vị tha. Công dân Anh có thể được hoặc không được ban cho khả năng tiên đoán, nhưng quá trình tiến hóa không nhìn thấy trước tương lai.
Mặc dù hiện nay lý thuyết chọn lọc nhóm đã phần nào có được sự ủng hộ của các chuyên gia sinh học – những người hiểu rõ quá trình tiến hóa, nhưng lý thuyết này vẫn gặp nhiều phản đối. Khi bước chân vào trường đại học, nhiều thế hệ sinh viên kế tiếp nhau của khoa động vật học đã rất ngạc nhiên khi phát hiện ra rằng lý thuyết chọn lọc nhóm không phải là quan điểm chính thống. Điều này khó có thể trách cứ các sinh viên bởi vì trong quyển Hướng dẫn giảng dạy sinh học của trường Nuffield viết cho các giáo viên trung học giảng dạy môn sinh học nâng cao ở Anh, chúng ta sẽ thấy những dòng sau: “Ở động vật bậc cao, tập tính có thể biểu hiện dưới dạng tự hi sinh cá thể để đảm bảo sự sống sót của loài”. Tác giả khuyết danh của quyển hướng dẫn này đã vô tư khẳng định về một điều vẫn còn đang tranh cãi. Theo quan điểm đó, anh ta đang ở phía những người đạt giải Nobel. Konrad Lorenz trong tác phẩm Về tính hiếu chiến đã bàn về các chức năng “bảo tồn loài” của tập tính hiếu chiến, một trong các chức năng của tập tính hiếu chiến là để đảm bảo chỉ có cá thể phù hợp nhất được phép phối giống. Đó cũng là điểm có giá trị nhất trong một lập luận biện chứng, nhưng quan điểm mà tôi muốn đề cập đến ở đây là ý tưởng chọn lọc nhóm đã in sâu đến nỗi Lorenz cũng như tác giả của quyển Hướng dẫn Nuffield đã không thể nhận ra lập luận của họ hoàn toàn trái ngược với học thuyết Darwin chính thống.
Gần đây, tôi nghe được một ví dụ đầy thú vị tương tự torng một chương trình của kênh BBC về loài nhện châu Úc. “Chuyên gia” trong chương trình này đã quan sát thấy rằng phần lớn nhện non trở thành mồi cho những loài khác, và sau đó cô ấy kết luận: “Có lẽ đó chính là mục đích tồn tại thực sự của những chú nhện, bởi vì chỉ cần một vài con sống sót là có thể đảm bảo cho sự tồn tại của loài”!
Robert Ardrey trong tác phẩm Khế ước xã hội của mình đã sử dụng lý thuyết chọn lọc nhóm để giải thích tính tổng thể của trật tự xã hội nói chung. Ông ta xem con người là một loài tách khỏi con đường đúng đắn ở động vật. Chí ít thì Andrey cũng đã làm bài tập của mình. Quyết định đi ngược với lý thuyết chính thống là một quyết định có ý thức và như vậy ông ta đáng được tôn trọng.
Có lẽ một lý do cho sự phản đối mạnh mẽ lý thuyết chọn lọc nhóm là lý thuyết này phù hợp hoàn toàn với các tư tưởng chính trị và đạo đức mà phần lớn chung ta vẫn hiểu. Chúng ta thường cư xử vị kỷ nhưng trong những khoảnh khắc lý tưởng hóa, chúng ta lại trân trọng và ngưỡng một những người đặt lợi ích của người khác lên trước. Tuy nhiên, chúng ta còn hơi băn khoăn trong việc xác định phạm vi của từ “người khác”. Thông thường, chủ nghĩa vị tha trong một nhóm thường đi kèm với tính vị kỷ giữa các nhóm. Đây là nền tảng của chủ nghĩa công đoàn. Ở mức độ khác, quốc gia được lợi nhất từ sự hi sinh bản thân của chúng ta, và những người trẻ tuổi sẽ hi sinh tính mạng mình cho sự chiến thắng vĩ đại của toàn thể dân tộc. Hơn thế, họ được khuyến khích tiêu diệt những cá thể khác, những người mà họ không hề biết đến ngoài việc những người đó là công dân của một quốc gia khác. (Kỳ lạ thay, lời kêu gọi các cá nhân cống hiến ở mức để nâng cao chất lượng sống trong thời bình dường như kém hiệu quả hơn lời động viên các cá nhân hi sinh cuộc sống của họ trong thời chiến).
Gần đây, đã có một sự phản ứng chống lại chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và chủ nghĩa dân tộc. Thay vào đó là xu hướng cho rằng loài người trên khắp thế giới là anh em. Sự mở rộng đối tượng của lòng vị tha trong chúng ta ở những người theo chủ nghĩa nhân văn đã tạo ra một hệ quả thú vị, hệ quả này dường như một lần nữa củng cố cho quan điểm “cái tốt của loài” trong quá trình tiến hóa. Những người theo trường phái tự do chính trị, những người thường là phát ngôn viên thuyết phục nhất của “đạo đức loài”, giờ đây lại rất coi thường những người mở rộng lòng vị tha của họ, để từ đó nó bao gồm cả việc quan tâm đến các loài khác. Nếu tôi nói rằng tôi quan tâm nhiều đến việc ngăn chặn sự săn bắn các loài cá voi lớn hơn là quan tâm đến việc cải thiện điều kiện chỗ ở cho mọi người, có lẽ tôi sẽ khiến một số bạn bè của tôi bị sốc.
Thành viên trong cùng một loài dành tình cảm cho nhau đặc biệt hơn là cho các thành viên của loài khác, tình cảm đó là sâu sắc và lâu dài. Ngoại trừ trong các cuộc chiến, giết người thường bị xem là hành vi phạm tội nghiêm trọng nhất. Điều duy nhất bị nghiêm cấm trong văn hóa loài người là ăn thịt đồng loại (kể cả khi họ đã chết). Tuy nhiên, chúng ta có thể thưởng thức thịt của các loài khác. Nhiều người trong số chúng ta co rúm trước buổi hành hình theo pháp luật, thậm chí cả đối với những kẻ tội phạm ghê tởm nhất, trong khi chúng ta lại ủng hộ nhiệt tình việc bắn giết mà không cần phán xử đối với vật nuôi yếu đuối. Thật ra, chúng ta giết chết thành viên của các loài vô hại khác vì mục đích giải trí và vui chơi. Phôi thai người, không nhiều nhân tính hơn một con amíp, lại nhận được sự tôn trọng và bảo vệ hợp pháp của pháp luật hơn rất nhiều so với những điều luật dành cho một con tinh tinh trưởng thành. Vậy mà những con tinh tinh trưởng thành lại có thể cảm nhận, suy nghĩ và, theo bằng chứng thực nghiệm gần đây thậm chí, có khả năng học một dạng ngôn ngữ của con người. Cái phôi người là đồng loại của chúng ta và điều này ngay lập tức đem lại cho nó những đặc quyền, đặc lợi. Tôi cũng không rõ liệu nguyên lý đạo đức trong “chủ nghĩa phân biệt loài”, thuật ngữ mà Richard Ryder sử dụng, có thể được đặt trên một cơ sở lý luận chính xác hơn nguyên lý đạo đức trong “chủ nghĩa phân biệt chủng tộc” hay không. Điều mà tôi hiểu là nguyên lý đạo đức đó không có một cơ sở thích đáng trong tiến hóa sinh học.
Tình trạng hỗn loạn trong đạo đức con người thể hiện ở trong gia đình, quốc gia, chủng tộc, giống loài hoặc tất cả các mảng đời sống khác đã vượt qua ngưỡng mà tính vị tha mong muốn. Nó được phản ánh bởi sự vượt ngưỡng của sự hỗn loạn tương ứng trong sinh học, cái ngưỡng mà tính vị tha cần có theo lý thuyết tiến hóa. Thậm chí các nhà theo chủ nghĩa chọn lọc nhóm sẽ không cảm thấy ngạc nhiên khi nhận ra các thành viên trong các nhóm cạnh tranh đối xử với nhau một cách xấu xa: theo cách thức này, giống như các công đoàn viên hoặc những người lính, các thành viên sẽ hỗ trợ cho nhóm của mình trong cuộc đấu tranh giành nguồn tài nguyên hữu hạn. Như vậy chúng ta cũng cần phải hiểu làm thế nào mà những người theo chủ nghĩa chọn lọc nhóm xác định được đâu là cấp độ quan trọng. Nếu chọn lọc diễn ra giữa các nhóm trong một loài và giữa các loài thì sao nó lại không diễn ra giữa các cấp độ cao hơn? Các loài tập hợp lại thành chi, chi thành bộ và các bộ thành lớp. Sư tử và linh dương đều thuộc lớp động vật có vú, cũng giống như chúng ta. Vậy thì liệu chúng ta có nên trông đợi sư tử kiềm chế ăn thịt linh dương, “vì cái tốt của lớp động vật có vú”? Chắc chắn, sư tử sẽ săn chim hoặc bò sát thay vì thú để ngăn chặn sự tuyệt chủng của lớp thú. Nếu vậy thì điều gì là cần thiết để bảo tồn toàn bộ ngành động vật có xương sống?
Có vẻ như rất dễ dàng cho tôi trong việc tranh luận bằng phương pháp chứng minh phản chứng và chỉ ra những vướng mắc trong thuyết chọn lọc nhóm, nhưng sự tồn tại của tính vị tha biểu kiến ở cá thể vẫn cần phải được giải thích. Ardrey đi quá xa khi cho rằng chọn lọc nhóm là cách giải thích hợp lý duy nhất về tập tính “nhảy tưng tưng” ở bầy linh dương nhảy Thomson. Bước nhảy mạnh mẽ và dễ phát hiện trước mặt kẻ săn mồi là tập tính tương tự như tiếng kêu báo động của những chú chim, điểm giống nhau là ở chỗ nó dường như để cảnh báo đồng loại về mối nguy hiểm trong khi rõ ràng lại thu hút sự chú ý đối với kẻ săn mồi về phía kẻ đang nhảy nhót. Chúng ta có trách nhiệm giải thích tập tính nhảy tưng tưng của linh dương Thomson và các hiện tượng tương tự và đó cũng chính là điều mà tôi sẽ bàn đến sau.
Trước khi làm điều đó, tôi phải tranh luận để bảo vệ niềm tin của mình. Theo đó, cách tốt nhất để nghiên cứu quá trình tiến hóa là nghiên cứu về sự chọn lọc xuất hiện ở cấp độ thấp nhất trong tất cả các cấp độ. Trong lý thuyết của mình, tôi chịu ảnh hưởng rất lớn từ cuốn sách của G.C. Williams, Sự thích nghi và chọn lọc tự nhiên. Ý trọng tâm mà tôi sử dụng đã được A. Weismann đề cập trước đó trong học thuyết “tính liên tục của thể mầm” vào giai đoạn chuyển giao của thế kỷ 20. Tôi sẽ chứng minh đơn vị cơ bản của chọn lọc không phải là “loài”, không phải là “nhóm”, thậm chí không phải là “cá thể” nếu xét một cách chi tiết, và như vậy đây là sản phẩm của cá nhân tôi. Tôi cho rằng đơn vị gen di truyền là đơn vị chọn lọc cơ bản. Đối với một số nhà sinh học, điều này mới đầu nghe có vẻ như là một quan điểm cực đoan. Tôi hi vọng khi họ xem xét các ý nghĩa mà tôi trình bày về gen, họ sẽ đồng ý rằng về cơ bản đó là quan điểm chính thống ngay cả khi nó được trình bày theo một cách khác thường. Để phát triển lập luận thì cần phải có thời gian, và do đ1o chúng ta phải bắt đầu từ đầu, từ lúc sơ khai của sự sống.
TH : T.Giang – SCDRC
Nguồn tham khảo : Richard Dawkins – Gen vị kỷ – NXB TT 2011.
