Như lời Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Lavrov tuyên bố, trong hoạt động của SCO và BRICS không tồn tại cái gọi là “vấn đề Crimea”. “Không ai trong số những đối tác của chúng tôi ra tuyên bố không công nhận kết quả cuộc trưng cầu dân ý hiện đã trở thành cơ sở cho việc đưa Crimea trở lại trong thành phần Liên bang Nga… Các nhà lãnh đạo BRICS và SCO giữ vững lập trường chung với chung tôi là cần phải thực hiện đầy đủ và thiện chí Thỏa thuận Minsk, những nước này không hề có quan hệ gì với “chương trình nghị sự Crimea”. Vấn đề về Crimea đã khép lại (tôi nghĩ rằng tất cả đều hiểu điều này, thậm chí cả những kẻ không thể ngừng nói về điều này). Nó đã được khép lại bởi nhân dân Crimea và nghị quyết đã được Liên bang Nga thông qua, đáp lại ý chí thể hiện rõ ràng của nhân dân Crimea.
Các đối tác của Nga trong BRICS và SCO cùng chia sẻ lập trường nguyên tắc của nước này là không chấp nhận chính sách trừng phạt. Như V. Putin nhận định tại các cuộc họp báo về kết quả của Hội nghị cấp cao BRICS và SCO ở Ufa, “thứ công cụ như trừng phạt, nói chung cần phải được loại bỏ khỏi vốn từ vựng kinh tế và giao tiếp quốc tế. Nó không được phép sử dụng trong kinh tế thế giới, bởi vì nó khiến cho kinh tế đảo lộn từ chân lên đầu. Tất cả chúng ta cần được sống trong những điều kiện bình thường, tự nhiên, và chỉ trong môi trường như vậy mới có thể bảo đảm phát triển bền vững, ổn định và an toàn.
Singapore (nhìn chung là thân phương Tây) không chấp nhận trừng phạt chống Nga và vẫn có ý định tiếp tục quan hệ đối tác chiến lược với Liên bang Nga – Phó Thủ tướng Chính phủ Nga Igor Shuvalov thông báo. Ông nói: “Họ nói rằng họ không chấp nhận việc trừng phạt như vậy được thực hiện từ phía các nước phương Tây, bởi vì trừng phạt phải dựa trên những quy phạm của luật pháp quốc tế. Còn Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc không hề thông qua quyết định trừng phạt nào cả”.
Những nước còn lại trong ASEAN cũng không ủng hộ chính sách trừng phạt chống Nga. Hơn thế nữa, họ lên tiếng đòi đẩy mạnh hợp tác kinh tế với Nga. Chẳng hạn, trong quá trình các cuộc họp hiệp thương các bộ trưởng kinh tế Nga – ASEAN tháng 8/2014, người đứng đầu Bộ Phát triển kinh tế Liên bang Nga Aleksei Ulyukaev đề nghị các nước ASEAN tăng cường xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp chế biến sang Liên bang Nga, hướng sự chú ý vào khả năng để ngỏ cho các nước ASEAN về cung cấp sản phẩm nông nghiệp cho Nga, sau khi Nga thực hiện cấm vận nhập khẩu vào Nga những nhóm sản phẩm dinh dưỡng chủ chốt từ những nước trước đây đề xuất và ủng hộ trừng phạt chống Nga kể từ ngày 07/08/2014.
Trong quá trình hiệp thương, đại biểu tất cả các nước ASEAN tỏ ý sẵn sàng tăng cường cung cấp nông sản cho Liên bang Nga. Theo đánh giá sơ bộ, số lượng hàng cung ứng xuất khẩu nông sản từ các nước này có thể tăng tới 30 – 40% trong thời gian ngắn, còn trong triển vọng dài hơi hơn có thể tăng lên nhiều lần. Tính tổng thể, lưu thông hàng hóa giữa Nga và các nước ASEAN đạt tới 17,5 tỷ USD. Theo tổng kết năm 2014, có thể tăng 6% so với năm 2013, – người đứng đầu Bộ Phát triển Kinh tế Liên bang Nga nhận định.
Ấn Độ cũng đã từng lên tiếng tuyên bố không chấp nhận chính sách trừng phạt của phương Tây nói chung và trừng phạt chống Nga nói riêng. Pinak R. Chakravarty, nhà chính trị học, cựu Thứ trưởng Ngoại giao Ấn Độ đã viết trong bài báo, “Trường phạt chống Nga chỉ uổng công” trên trang báo Tribune: “Phương Tây chỉ chiếm vị trí “từ tầm cao của những nguyên tắc đạo đức” khi nào mà việc này đáp ứng những lợi ích cá nhân của họ. Ở đây mọi điều được mô tả sao cho dường như “sự can thiệp” là nhằm đảm bảo quyền con người, dân chủ, thị trường tự do và trật tự thế giới tự do hóa. Ở đây cơn phẫn nộ vì cuộc thôn tính của Nga đã biến nó thành đỉnh cao của đạo đức giả… Việc Nga chiếm cứ không phải là không tránh khỏi, nhưng phương Tây đã đi quá giới hạn, đã kích động một cuộc lật đổ vị tổng thống có xu hướng thân Nga sau mấy tháng hỗn loạn. Triển vọng Ukraine gia nhập NATO là hành động khiêu khích hết sức lớn mà Nga khó có thể chịu đựng nổi. Điều đó giải thích cho phản ứng của Nga nhằm bảo vệ những lợi ích của mình ở Crimea”.
Nhiều ý kiến tại Trung Quốc cũng thiên về chia sẻ những đánh giá tương tự. Một bình luận viên đặc biệt của tờ Nhân dân Nhật báo, cộng tác viên của Viện Nghiên cứu quốc tế Trung Quốc, nhận xét:
“Sau khi Liên Xô tan rã, nước Nga thực hiện chính sách thân phương Tây, hệ thống dân chủ được phương Tây chấp nhận như một thứ “giấy phép”. Kết quả là Hoa Kỳ và châu Âu thông qua việc mở rộng NATO và EC sang phía đông đã liên tục chèn ép không gian chiến lược của Nga. Nga phát hiện ra rằng các nước SNG tỏ ra xa lánh, để rồi rốt cuộc Nga biến thành “con gấu trong chuồng” đơn độc, đó chính là mục tiêu chiến lược của Hoa Kỳ và châu Âu. Thức tỉnh sau khi kết thúc nhiệm kỳ cầm quyền của Yeltsin, Putin tiếp tục sự nghiệp phục hồi quy chế nước lớn của Nga… Nếu như nói đến vấn đề Iran và Syria, Nga có những lợi ích chiến lược ở vùng ngoại vi, còn trong vấn đề Ukraine và Gruzia thì lại nói đến việc Nga bảo vệ không gian chiến lược của riêng mình, điều liên quan đến những lợi ích chiến lược căn bản của Nga.
Nhìn chung, ở Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa người ta gắn bó với Nga bởi quan hệ đối tác xây dựng toàn diện và hiệp đồng chiến lược, có thái độ thấu hiểu và cảm thông lớn đối với những hành động của Nga trong khủng hoảng Ukraine. Các tuyên bố của chính giới Trung Quốc, chiều sâu phản ứng trong các cuộc tranh luận giữa các chuyên gia và trên các mặt báo của phương tiện truyền thông Trung Quốc đã cho thấy điều này.
Khi phương Tây chuẩn bị trả đũa “trừng phạt” Nga, thì ngay từ tháng 4/2014 Trung Quốc đã lập tức lên tiếng phản đối việc này, kêu gọi các bên đi đến một giải pháp hòa bình cho tình hình xung đột. Khi đàm phán với Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin trong khuôn khổ khởi công xây dựng đường ống khí đốt “Sức mạnh Siberia”, Phó Thủ tướng Trung Quốc Trương Cao Lệ đã tuyên bố không úp mở: “Phía Trung Quốc dứt khoát phản đối sự trừng phạt của Hoa Kỳ và phương Tây đối với Nga, phản đối những cuộc cách mạng màu, phản đối mọi mưu đồ kiềm chế sự phát triển của Nga”.
Hơn thế nữa, tại Trung Quốc người ta còn nói cần phải giúp đỡ Nga trong tình huống khó khăn này cả bằng kinh nghiệm thoát khỏi trừng phạt mà phương Tây đã áp đặt sau sự kiện Quảng trường Thiên An Môn tháng 6/1989 (khi ấy âm mưu cô lập Trung Quốc hoàn toàn bị phá sản), cũng như bằng quan hệ hợp tác tích cực, cho phép cân bằng lại những hành động trừng phạt đã được thực hiện (như chuyện này từng xảy ra sau khi thực hiện trừng phạt chống Iran).
Tờ Thời báo Hoàn cầuđăng bài báo “Dư luận xã hội Trung Quốc cần phải đứng về phía nước Nga và Putin”, trong đó có nói: “Trong chính sách đối ngoại đối với Moskva, Trung Quốc giữ lập trường “trung lập nhưng hơi ngả về phía Nga”. Quan điểm này không gây áp lực bực bội trong đa số các nước và cho phép Trung Quốc vào thời điểm thích hợp đứng ra với tư cách người trung gian để giúp các bên tìm ra giải pháp làm tất cả hài lòng. Như vậy, chúng ta sẽ bị không lôi cuốn vào cuộc đối đầu với các nước phương Tây và đồng thời vẫn có thể giúp đỡ Moskva”.
Trên trang báo Thời báo Hoàn Cầu còn nói thêm: “Tuy nhiên, dư luận xã hội Trung Quốc hiện nay có thể trực tiếp và bằng cách công khai nhất, cần phải nghiêm khắc lên án các nước phương Tây vì đã tham gia cuộc đảo chính bất hợp pháp ở Ukraine. Đó là họ đã đưa đất nước Ukraine vào cái ngõ cụt mà cho đến này nước này vẫn ở trong đó. Cần phải cho thế giới biết rằng, trên bình diện đạo đức, nước Nga hoàn toàn không đơn độc. Phản ứng của Nga thể hiện ý kiến của nhiều nước trên thế giới vốn không bằng lòng bởi cách thống trị của phương Tây. Chúng tôi muốn thấy được khả năng đạt được thỏa hiệp giữa phương Tây và Nga, nhưng nếu các nước phương Tây thật sự áp đặt lệnh trừng phạt lên Moskva, thì xã hội Trung Quốc chắc chắn sẽ dành cho Nga sự ủng hộ còn lớn hơn, đặc biệt là trên bình diện hợp tác kinh tế”.
Không nên hiểu lầm về việc chính giới Bắc Kinh bỏ phiếu trắng để tránh công khai ủng hộ Nga trong vấn đề Ukraine – ở đó người ta cho rằng hành động này có thể bị đánh giá như là khuyến khích mộ cách gián tiếp xu thế phân liệt ở Tây Tạng và khu tự trị Tân Cương – Hồi Hột (cũng vì nguyên nhân này mà Trung Quốc từng bỏ phiếu trắng tránh công nhận cho Abkhazia và Nam Osetia độc lập). Ngoài ra, Trung Quốc cũng không hề muốn liều mạng công khai đối đầu với phương Tây vì Nga và Ukraine.
(còn tiếp)
TH: T.Giang – CSCI
Nguồn tham khảo: M.L. Titarenko, V.E. Petrovski – Nga, Trung Quốc và trật tự thế giới mới: Lý luận và thực tiễn, NXB CTQG 2017
CSCI INDOCHINA 