Tránh né rủi ro và tác chiến chiến lược
« Quốc gia trông chờ các nhà chuyên môn quân sự với tư cách cá nhân và lục quân với tư cách một thể chế phải học tập kinh nghiệm từ người khác và áp dụng điều học được cho hiểu biết hiện nay và chuẩn bị cho tương lai. Học như thế đòi hỏi cam kết của cả cá nhân và tổ chức ».
FM 22 – 100
FM 22 – 100 có dụng ý hướng dẫn cách nào các nhà lãnh đạo quân sự suy nghĩa và hành động theo chiến lược. Chương 7 « lãnh đạo chiến lược » dành để khích lệ các nhà lãnh đạo chiến lược quân sự trong vũ đài chính trị quân sự của hòa bình và chiến tranh hiện đại. Chương này cung cấp các đường hướng tích cực, các lời trích dẫn động viên, và các giai đoạn của các tướng lĩnh nổi tiếng.
Cái mà chương 7 dường như không đề cập là khi nào và làm cách nào mà nhà lãnh đạo chiến lược nghĩ và hành động như một người lính hoặc như một chính khác. Sự phân biệt dường như là làm sao xoay chuyển để tác động đến Washington mà không đề ra chính sách chính thức, làm sao tác động đến đầu óc của người làm ra chính sách mà không công khai đề ra chính sách, hoặc làm sao hành động mà hành động đó lại không bị cảm nhận là tuyên ngôn của một đường lối chính sách mà trên thực tế không được tán đồng của cơ quan chính quyền.
Clark gặp tình thế khó khăn, và ông than phiền Washington về việc đó. Năm 1999, Clark giải thích khi bộ máy quân sự của Nam Tư bắt đầu xua đuổi các sắc tộc ở Kosovo thì ông này đảm trách 2 cương vị tư lệnh Bộ Chỉ huy Đồng minh tối cao Châu Âu. Sau khi xem xét mối đe dọa có thể tồn tại trong vùng, Clark chủ trương gây sức ép thường xuyên với cả NATO và Washington để vạch kế hoạch tiến công đường không và đường bộ vào phong trào Serbia. Mặc dù Washington bỏ qua, còn NATO đã dính líu hoàn toàn ở Bosnia, Clark vẫn kiên trì, mặc dù những tín hiệu không khuyến khích và bất đồng từ Lầu Năm Góc, ông và các cộng sự làm việc không mệt mỏi và vẫn vạch kế hoạch cho chiến dịch quyết định nhất.
Cuối cùng, kế hoạch của Clark được thực hiện như một xung đột vũ trang đầu tiên của NATO. Cảnh sát và quân đội Serbia được thay thế bằng lực lượng an ninh quốc tế ở Kosovo và cuộc xung đột trên bộ đắt giá đã tránh được. Dù sao đó vẫn là cuộc chiến tranh hạn chế với mục đích và mục tiêu hạn chế, song ngoại giao cưỡng bức thành công. Clark coi đó là một thắng lợi và mặc dù lúc đầu bị sốc khi thấy mình bị mất chức và đẩy về hưu sau đó. Ông phản ánh rằng những tín hiệu cảnh báo đã có cả.
Thomas Friedman, dẫn ra rằng rằng toàn cầu hóa là sự thúc đẩy cho việc kết thúc chiến dịch của NATO ở Kosovo. Ông lập luận đã qua rồi thời kỳ các cường quốc lớn thực hiện những cuộc chiến tranh lớn. Trong hệ thống toàn cầu hóa ngày nay, các cường quốc lớn tìm cách tránh các cuộc nội chiến hoặc các cuộc xung đột khu vực. Nếu họ bị kéo vào tình hình giống như Kosovo, họ cố thoát ra càng nhanh càng tốt, vì làm chủ các nơi như thế không làm tăng sức mạnh mà còn giảm thiếu sức mạnh nữa.
Toàn cầu hóa về kinh tế bị đe dọa bởi bộ mặt mới của khủng bố, và các nhà lãnh đạo quân sự đang trải qua một thời kỳ gian khổ để chống lại. Trong một bài báo, Washington nói quân đội được vũ trang bằng các loại vũ khí thông thường và tỏ ra thận trọng khi chiến đấu với kẻ thù mới. Một số quan chức quốc phòng hiện nay và trước đó nói rằng Rumsfeld tỏ ra « thất vọng » với cách tư duy thông thường mà ông bắt gặp ở nhiều sĩ quan quân đội lãnh đạo các quân chủng… suy nghĩ mới mẻ, tính sáng tạo và tài khéo léo sẽ là cần thiết để hiểu biết đầy đủ đối phương và tách chúng ra…
Thận trọng có thể là cốt yếu cho các chính khách cũng như người lãnh đạo quân đội trong tương lai. « Hơn nhiều trong bất kỳ một thời đại nào trước đó, chính khách của tương lai cần phải kiềm chế cảm xúc của mình, vì sẽ có nhiều cái để mà nổi giận. Những nhóm không chơi theo luật lệ của chúng ta sẽ thường xuyên nổi nóng. Phản ứng thái quá sẽ chịu một cái giá kinh khủng, vì công nghệ mang chúng ta sát gần hơn, chẳng hạn tới Trung Đông hơn là Châu Âu đã từng gần gũi.
Các nhà lãnh đạo chiến lược trưởng thành
« Một số các nhà lãnh đạo ưu tú nhất của đất nước ta, quân sự và dân sự, khu vực công và tư, đã học cái mà họ biết về tài lãnh đạo trong thời gian trong quân ngũ ».
Đại tướng Eric Shinseki
Tướng lĩnh thế hệ này có thể phải vận dụng hơn cái chỉ là sự kính trọng và sự cứng rắn để đảm bảo sự ủng hộ về chính trị cho một tiến trình hành động. Hiện nay, Bộ trưởng Ngoại giao Powell giành được danh tiếng thuyết phục nhưng ông thừa nhận rằng các quyết định mà ông đề ra và các quyết định mà ông chấp nhận suốt chặng đường không phải lúc nào cũng dễ dàng. Một tháng sau khi trở thành Chủ tịch Hội đồng tham mưu trưởng liên quân tháng 10/1989, Powell đã thấy cần phải có những thay đổi sâu rộng trong chiến lược quân sự của Mỹ. Rút ra từ chính những điều quan sát được qua nhiều năm kinh nghiệm, là trực giác mách bảo vì là một nhà lãnh đạo quân sự, ông tiên đoán các sự kiện của 5 năm sau đó : Quân đội Liên Xô ở thế phòng thủ thực sự, một nước Đức thống nhất, có những điểm bất ổn khiến Mỹ phải dính líu ở Triều Tiên và Vịnh Persian. Ông sắp xếp các cuộc xuất chinh phù hợp với lực lượng và cấu trúc của từng quân chủng, xác minh có thể cắt giảm ở đâu và chuẩn bị thông tin cho Bộ trưởng Quốc phòng thời đó là Richard Cheney.
Nhạy bén ý thức và khó khăn mà ông phải trải qua khi rao bán lời tiên đoán và nhận thức được các đòi hỏi có tính ganh đua dành cho các nhà tạo dựng chính sách hiện đã ngập chìm trong các quyết định về Panama, Powell chờ đợi. Vài ngày sau khi bức tường Berlin sụp đổ, và Powell nắm lấy cơ hội đó đưa ra kiến nghị. Kiến nghị của ông được chấp thuận sau đó, Powell quay lại nhiệm sở, yêu cầu các bản sơ đồ sạch để chuẩn bị cho cuộc họp tại Nhà Trắng vào ngày hôm sau. Ông nhận xét : « Họ trông sững sờ, và tôi có thể hiểu tại sao. Trước kia, những thay đổi trên biển, kém triệt để nhiều so với cái tôi đang đề xuất còn mất hàng năm trời chứ không phải vài ngày để tìm đường vượt qua mê trận của tham mưu liên quân ».
Trong tình huống này, Powell đã thu thập được sự ủng hộ cho tiến trình hành động từ các nhà làm chính sách có thế lực thông qua cách phân tích sâu rộng và đúng đắn, song ông gợi lại một phản ứng đối với lời khuyên của ông trong chiến tranh vùng Vịnh không đầy một năm sau. Khi nhiều người thúc dục mở chiến dịch tấn công Iraq, Powell đã cố vấn cho Tổng thống rằng phương án thích hợp nhất là biện pháp trừng phạt. Ông trình bày các điểm bất lợi của 2 phương án, song tin rằng nếu trừng phạt không có tác dụng, phương án tiến công luôn luôn mở ra. Vì lời khuyên của ông, Powell nhận danh hiệu « chiến binh khó bảo », về việc này, ông trả lời « Tội lỗi. Chiến tranh là một trò chơi chết người, và tôi không tin rằng tiêu phí sinh mạng người Mỹ một cách nhẹ nhàng. Trách nhiệm của tôi vào thời đó là trình bày mọi phương án cho giới lãnh đạo dân sự của quốc gia. Tôi làm phận sự của tôi. Chiếc đồng hồ trừng phạt đang chạy chậm đi. Nếu Tổng thống là đúng, nếu ông ta cho rằng phải đánh, thì công việc của tôi là đảm bảo sẵn sàng để đi vào cuộc chiến và chiến thắng ».
Powell có thể phân biệt giữ vai trò là một người lính và vai trò một cố vấn cho các chính khách, giữa « cổ động sự bất đồng » và « trung thành ». Tuy nhiên trong cả hai bối cảnh Powell đều thận trọng xem xét cá tính, tình huống hiện hành, các đòi hỏi ganh đua về nguồn lực, các lợi ích xung đột lẫn nhau, các nhận thức khác nhau và đặc biệt là yếu tố thời gian.
Một nhà lãnh đạo chiến lược khác, người đứng mũi chịu sào trong cuộc cách mạng trong lĩnh vực quân sự hiện nay, người đưa việc cải tổ lục quân ra khỏi tâm lý hậu chiến tranh lạnh, là tham mưu trưởng liên quân, Đại tướng Eric Shinseki. Dấu hiệu dễ thấy nhất của cuộc cải biến này là sự thay đổi mũ đội đầu của lục quân, song khía cạnh gây tranh cãi nhiều nhất là quyết tâm của Shinseki muốn đưa trang thiết bị và tổ chức vào để lấp đầy khoảng cách giữa « lực lượng nhẹ hoành tráng » và « lượng lượng hạng nặng hoành tráng » để tạo ra « khả năng sát thương, khả năng sống sót và khả năng triển khai lớn hơn trong toàn lực lượng ». Phần lớn các nhà lãnh đạo quân sự sẽ khó mà lập luận rằng sự thay đổi này là không quá lỗi thời và họ đánh giá tầm nhìn xa trông rộng của Shinseki.
Kaplan ghi nhận rằng sáng kiến của Shinseki sẽ tất nhiên ảnh hưởng đến chính sách « Trong một thời đại khi phải mất hàng tuẫn lễ mới có thể động viên và vận chuyển các sư đoàn thiết giáp qua đại dương, thì Tổng thống Mỹ lại có thể tham khảo ý kiến nhân dân và Quốc hội làm thế. Trong tương lai, khi các lữ đoàn chiến đấu có thể thọc vào bất cứ nơi nào trên thế giới trong vòng 96 giờ và toàn bộ sư đoàn trong 120 giờ… quyết định sử dụng lực lượng sẽ được nhóm nhỏ các nhà lãnh đạo dân sự và tướng lĩnh đưa ra theo kiểu chuyên chế, sự khác biệt giữa họ phai nhạt theo thời gian. Trong khi chúng ta chờ đợi lời phán quyết rằng Shinseki hành động phù hợp với học thuyết trong vai trò một nhà lãnh đạo chiến lược tạo ra thay đổi. Như FM 22 – 100 giải thích. Tập quán, thủ tục, cấu trúc đẳng cấp và tầm cỡ kềnh càng của lục quân khiến cho việc thay đổi đặc biệt làm nản lòng và gây căng thẳng, ấy thế mà Shinseki lại dính vào.
Tương lai
« Đây là lúc cho quân đội Mỹ đặt di sản Việt Nam và thậm chí Somalia vào phía sau lưng. Sẽ cần thiết lao vào hiểm nguy trong chiến tranh. Sẽ tùy thuộc quân đội làm sao giảm nhẹ các rủi ro này – bằng cách chuẩn bị kỹ lưỡng, hành động can đảm, bằng chiến lược chính trị quân sự liên hoàn – song chúng ta chắc không thể khỏi rủi ro. Và chúng ta không thể đổ mọi trách nhiệm cho các nhà chính trị phía trên chúng ta ».
Đại tướng về hưu Wesley Clark
Thách thức đối với người lãnh đạo chiến lược quân sự có khát vọng sẽ là phải học cách để liên kết cho có hiệu quả, có lẽ còn làm cầu nối vai trò nhà tư tưởng chiến lược quân sự với vai trò nhà tư tưởng ngoại giao chiến lược. Như Friedman nhận định « kết nối là năng suất, kết nối là có thể, đứt nối là không thể ». Học viện chiến tranh lục quân Mỹ phụ họa « Các nhà lãnh đạo chiến lược cũng phải sắp xếp môi trường an ninh khu vực bằng cách cổ vũ phát triển các khuôn mẫu và quá trình dân chủ của mối liên hệ quân sự – dân sự. Như vậy, khi mối liên hệ giữa các chính khách và các quân nhân chuyên nghiệp trở nên ngày càng phức tạp, các nhà lãnh đạo chiến lược phải tập trung vào việc phát triển năng lực bổ sung và hiểu biết về cả trách nhiệm cùng chia sẻ và trách nhiệm riêng của họ trong quá trình tạo ra quyết định cho an ninh quốc gia ».
Kaplan tin rằng đan xen vai trò chính trị và quân sự này cuối cùng sẽ tạo ra một hệ thống mà những trách nhiệm riêng rẽ của các nhà lãnh đạo quân sự và dân sự sẽ không còn tồn tại trong chiến tranh. « Bất kỳ một bước đi của nhà ngoại giao cũng sẽ là bước đi của nhà quân sự », ông lập luận « vì sự cách biệt giả tạo giữa cấu trúc chỉ huy dân sự và quân sự, một đặc điểm của nền dân chủ đương thời, tiếp tục hòa tan ». Kaplan chủ trương quay trở lại sự lãnh đạo thống nhất của thế giới trước đây và gọi nó là « sự thực căn bản của mọi hệ thống chính trị ». Với vai trò thống nhất như vậy, các nhà lãnh đạo sẽ không đấu tranh để có một ranh giới tốt đẹp giữa người lính và chính khách.
Theo lý thuyết hỗn hợp hạt nhân, các quân nhân nam và nữ phải mở mang đầu óc quân sự để hội nhập tư tưởng chính trị, xã hội và kinh tế với tư tưởng quân sự. Họ phải trở thành các chính khách quân sự và đảm nhiệm vai trò phi quân sự. Các nhà lãnh đạo chiến lược quân sự Mỹ sẽ được đòi hỏi phải hội nhập chiến lược chính trị với chiến lược quân sự để tăng thêm phần đặt cược trong sức mạnh kinh tế, an ninh nội địa, thị trường rộng mở.
Thống nhất vai trò của người lính và nhà hoạt động chính trị là chìa khóa cho các quá trình hoạt động mang tính chiến lược thành công. Các nhà lãnh đạo chiến lược lớn như Tướng Norman Schwarzkopf sẽ tiếp tục thích về hưu với chiến thắng lớn lao hơn là chịu ngàn lần thất bại trong tay Quốc hội. Không còn hữu íchh nữa khi lập luận cho rằng « đạo quân mà các tướng lĩnh chỉ huy có năng lực và không bị quấy rầy bởi kẻ cai trị sẽ chiến thắng. Để thành công với tư cách cả người lính lẫn chính khách, sẽ hữu ích hơn khi đặt câu hỏi « làm sao mà một viên tướng và một nhà cai trị đều có năng lực lại có thể chiến thắng » ?
Người dịch: Lê Bình
Nguồn: Tạp chí Military Review – số 7 + 8/2002
